ΚΟΡΩΝΕΙΑ

Η πρώτη ολοκληρωμένη προσπάθεια για την καταγραφή της υπάρχουσας κατάστασης, την αναζήτηση των αιτίων και τη διατύπωση προτάσεων για την αποκατάσταση του περιβαλλοντικού συστήματος της λίμνης Λαγκαδά, έγινε από το Επαρχείο Λαγκαδά, το 1996. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις εκείνης της μελέτης, το υδατικό ισοζύγιο του συστήματος ήταν μόνιμα αρνητικό, μια και η κατανάλωση του νερού κάθε χρόνο, ήταν κατά πολύ μεγαλύτερη από τα ανανεώσιμα υδατικά αποθέματα της περιοχής. Κάτω από το βάρος αυτής της κατάστασης και μετά από πρωτοβουλία της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Θεσσαλονίκης, το Ταμείο Συνοχής της XVI Γενικής Διεύθυνσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ανακοίνωσε το 1997 την πρόθεσή του να χρηματοδοτήσει τις μελέτες και τα έργα που απαιτούνται για την αποκατάσταση και την επαναφορά του υδατικού συστήματος της λίμνης.

Με αυτό το δεδομένο, συστήθηκε τον Ιούνιο του 1997 από το Νομάρχη επιτροπή ειδικών εμπειρογνωμόνων και εκπροσώπων των αρμόδιων φορέων, με αποστολή την διατύπωση και την υποβολή της ελληνικής πρότασης προς το Ταμείο Συνοχής. Με βάση αυτή την πρόταση, το Ταμείο Συνοχής προχώρησε στην προκήρυξη του Master Plan του έργου, το οποίο και ανέθεσε στη βρετανική εταιρεία συμβούλων Night Piesold. Η εταιρεία αυτή, σε συνεργασία με δύο ελληνικά γραφεία (Karavokyris and partners και Anelixis, που εδρεύουν στην Αθήνα) και ένα βρετανικό (Agrisystems) συνέταξε την πρώτη φάση του Master Plan του έργου, που συνίσταται κυρίως στην περιγραφή και αιτιολόγηση της σημερινής κατάστασης και την υπόδειξη των βασικών κατευθύνσεων των τεχνικών επεμβάσεων και των έργων. Τα αποτελέσματα της πρώτης φάσης παρουσιάστηκαν σε ειδική εκδήλωση στις 9.5.98, στη Νομαρχία Θεσσαλονίκης.

Οι προτάσεις του Master Plan

Πέρα από τις προτάσεις για τα βιομηχανικά και αστικά λύματα, που δεν θα μας απασχολήσουν εδώ, ειδικά για το υδατικό ισοζύγιο της λίμνης, η μελέτη υπολόγισε το υδατικό έλλειμμα στη λεκάνη απορροής σε 30 εκατ. κυβικά μέτρα (Mm3) ετησίως και δέχεται ότι οφείλεται κυρίως στις απώλειες της άρδευσης. Ως στόχο για τη μελλοντική αποκατάσταση της λίμνης έθεσε ότι η στάθμη πρέπει να επανέλθει στα προ 20ετίας επίπεδα και γι’ αυτό υπολόγισε ότι χρειάζεται πλεόνασμα 15 Mm3 ετησίως. Έπρεπε επομένως, να εξευρεθούν 45 Mm3 ετησίως. Γι’ αυτό πρότεινε τα εξής:

1. Εξοικονόμηση νερού από τη γεωργία, με βελτίωση των μεθόδων άρδευσης, που θα αποφέρει 15 Mm3 ετησίως.
2. Μερική εκτροπή των χειμάρρων Λαγκαδικίων και Σχολαρίου, που θα προσθέσει 15 Mm3 ετησίως.
3. Μεταφορά νερού από τον Αλιάκμονα, που θα δώσει τα υπόλοιπα 15 Mm3 ετησίως. Διευκρινίσεις που δόθηκαν αργότερα, μιλούν για εκμετάλλευση των εγκαταστάσεων μεταφοράς νερού για την ύδρευση της Θεσσαλονίκης και για απόληψη νερού μόνο κατά τους χειμερινούς μήνες.

Η κριτική του ΤΕΕ

Οι προτάσεις αυτές προκάλεσαν διάφορες αντιδράσεις, με σημαντικότερη ίσως την άποψη που διατύπωσε το τμήμα Κεντρικής Μακεδονίας του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος, το οποίο σύστησε ομάδα εργασίας με αντικείμενο τη διατύπωση απόψεων και κρίσεων σχετικά με την ολοκληρωμένη μορφή του Master Plan. Η ομάδα εργασίας, που αποτελούνταν από τους Δελήμπαση Κ. (Χημικό Μηχανικό), Κατσιφαράκη Κ. (Πολιτικό Μηχανικό), Μυλόπουλο Ι. (Πολιτικό Μηχανικό) και Οικονομίδη Γ. (Βιολόγο-Ιχθυολόγο), κατέληξε το Νοέμβριο του 1998, στο κείμενο με τίτλο «Κριτική για τη μελέτη του Master Plan περιβαλλοντικής αποκατάστασης της Λίμνης Κορώνειας», που τελικά υιοθετήθηκε από το ΤΕΕ.

Το κείμενο του ΤΕΕ θεωρεί την εξοικονόμηση νερού από τη γεωργία και την εκτροπή των χειμάρρων απολύτως ενδεδειγμένα μέτρα. Δέχεται ότι το έλλειμμα του υδατικού ισοζυγίου οφείλεται κατά κύριο λόγο στις πρακτικές άρδευσης και ότι η εκτροπή των χειμάρρων θα είναι έργο απλό, φθηνό και άμεσα αντιστρέψιμο αν παρουσιασθούν προβλήματα στη λίμνη Βόλβη (υπάρχουν αντιρρήσεις όμως από άλλους φορείς για τις επεμβάσεις που θα χρειαστεί να γίνουν στις ζώνες προστασίας Β και Α του υγροτόπου). Αντίθετα, η μεταφορά νερού από τον Αλιάκμονα «δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή αβασάνιστα» για τους εξής λόγους:

1. Λόγοι τεχνικοί. Δεν υπάρχει για την ώρα καμιά υδρολογική μελέτη που να εξασφαλίζει την ύπαρξη της απαιτούμενης ποσότητας νερού από τον Αλιάκμονα, ο οποίος σήμερα υδρεύει, ποτίζει και αποχετεύει όλη τη Δ. Μακεδονία, παράγει ένα σημαντικότατο μέρος της ενέργειας της χώρας με σειρά φραγμάτων της ΔΕΗ, ποτίζει ένα τμήμα του κάμπου της Θεσσαλονίκης και επιπλέον πρόκειται σε λίγα χρόνια να υδρεύσει και την πόλη της Θεσσαλονίκης με την εκτροπή 7,5 κυβικών μέτρων νερού το δευτερόλεπτο. (Εδώ πρέπει να προσθέσουμε και τις τυχόν αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις που μπορεί να προκαλέσουν στο προστατευόμενο από τη συνθήκη Ραμσάρ δέλτα του Αλιάκμονα, οι μειωμένες ποσότητες νερού που θα καταλήγουν τελικά εκεί).
2. Λόγοι περιβαλλοντικοί. Η μεταφορά προβλημάτων από τη μια υδρολογική λεκάνη στην άλλη δεν είναι η πλέον ενδεδειγμένη περιβαλλοντικά μέθοδος, ούτε και αποτελεί βιώσιμη λύση, αφού δεν επεμβαίνει, αφήνοντας μάλιστα ανέπαφη την καρδιά του προβλήματος, που δεν είναι άλλη από την οικονομική ανάπτυξη της περιοχής. Αντίθετα, η μεταφορά νερού από αλλού, ωθεί ουσιαστικά τις οικονομικές δραστηριότητες να συνεχίσουν να είναι εξ’ ίσου ή και περισότερο υδροβόρες, αφού δημιουργούν το γνωστό σύνδρομο της «ψευδαίσθησης της αφθονίας».
3. Το κόστος που θα απαιτήσει η εκτροπή είναι ιδιαίτερα μεγάλο και θα μπορούσε να αξιοποιηθεί με περισσότερο φιλικούς προς το περιβάλλον τρόπους.
4. Είναι βέβαιο ότι θα υπάρξουν κοινωνικές αντιδράσεις, οι οποίες είναι ικανές να ανατρέψουν ή να καθυστερήσουν σημαντικά τα σχέδια για την εκτέλεση του έργου. Το παράδειγμα του Αχελώου ούτε μακρυνό είναι, ούτε άσχετο.

Ως βραχυπρόθεσμο μέτρο προτείνεται από το Master Plan η εκμετάλλευση του βαθύτερου υδροφορέα, του οποίου η αναπλήρωση είναι αργή. Η εκμετάλλευση αυτή γίνεται ήδη, σε κάποιο βαθμό. Η εντατικοποίησή της, όμως είναι αρκετά επισφαλής, για τους ακόλουθους λόγους:
• Η ταπείνωση της πιεζομετρικής επιφάνειας του βαθύτερου υδροφορέα θα προκαλέσει αύξηση της εισροής του νερού από τον αβαθή υδροφορέα και εν τέλει από τη λίμνη.
• Η ποιότητα νερού του βαθύτερου υδροφορέα θα υποβαθμιστεί.
• Είναι πιθανή η εμφάνιση καθιζήσεων του εδάφους και μη αντιστρεπτής μεταβολής της αποθηκευτικότητας του βαθύτερου υδροφορέα.

Η λανθασμένη οικολογική βάση της λύσης Αλιάκμονα

Το ΤΕΕ θεωρεί ότι η λύση Αλιάκμονα μετατρέπει το κλειστό σύστημα της λεκάνης της Μυγδονίας σε ανοιχτό, ιδιαίτερα πολύπλοκο και δύσκολα ελεγχόμενο σύστημα. Η κακή ποιότητα νερού που εισρέει στην Κορώνεια από τη λεκάνη απορροής της, σε συνδυασμό με τη μεταφορά των ιδιαίτερων χημικών και βιολογικών χαρακτηριστικών του νερού του Αλιάκμονα, δεν αποτελεί ασφαλώς την καλύτερη βάση για την οικολογική αποκατάσταση της λίμνης.

Η συνθήκη Ραμσάρ συνδέει την προστασία και οικολογική διαχείριση των δέλτα Αλιάκμονα, Λουδία, Αξιού και των λιμνών Κορώνεια και Βόλβη. Κατά συνέπεια ο στόχος της οικολογικής αποκατάστασης της Κορώνειας θα έπρεπε να συνδυάζεται με τα ήδη υφιστάμενα προγράμματα διαφύλαξης της ιδιαίτερης οικολογικής ταυτότητας και των άλλων υγροτόπων. Η λύση Αλιάκμονα όχι μόνο δεν εντάσσει τη διάσωση της λίμνης στο σχέδιο διαχείρισης της Μυγδονίας λεκάνης, αλλά αντίθετα θέτει τους άλλους υγρότοπους στην «υπηρεσία» της οικολογικής αποκατάστασης της Κορώνειας. Η αποκατάσταση της υδάτινης επικοινωνίας της Κορώνειας (με το νερό του Αλιάκμονα) με τη Βόλβη και το Ρήχιο ποταμό, συνεισφέρει στον εμπλουτισμό τους με είδη του Αλιάκμονα, αλλά ταυτόχρονα δημιουργεί και προφανείς κινδύνους από μεταφορά ρύπων.

Η μικρή ή μεγάλη μείωση της παροχής του Αλιάκμονα, λόγω της υδροδότησης της Κορώνειας, θα έπρεπε να προβληματίζει για τις μεταβολές της αλατότητας των εδαφών της εκβολής, για τις επιπτώσεις στη σύνθεση των βενθικών κοινοτήτων της εκβολής, για τις πιθανότητες υποβάθμισης των περιοχών αναπαραγωγής των ψαριών, για τις επιπτώσεις στη φυσική εξυγείανση του Θερμαϊκού Κόλπου, για τις αλλαγές στις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες στην περιοχή (οστρακοκαλλιέργειες Θεσσαλονίκης και Πιερίας, γεωργικές δραστηριότητες, κλπ.).

Οι προτάσεις του ΤΕΕ

1. Να υιοθετηθεί ένας μετριοπαθέστερος, αλλά περισσότερο ρεαλιστικός στόχος αποκατάστασης της λίμνης, με βραδύτερους αλλά ασφαλέστερους ρυθμούς.
2. Να δοθεί έμφαση στο πρόγραμμα εξοικονόμησης νερού στη γεωργία. Αυτό θα πρέπει να ενταχθεί σ’ ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο αποκατάστασης της λίμνης, για το οποίο να υπάρξουν συγκεκριμένες δεσμεύσεις και όχι αόριστες υποσχέσεις.
3. Να εφαρμοστεί πολιτική παροχής οικονομικών κινήτρων στους αγρότες για να αντικαταστήσουν τα αρδευτικά δίκτυα με σύγχρονα συστήματα μικροάρδευσης (στάγδην, μικροεκτοξευτές).
4. Να αναπτυχθεί ένα επαρκές εργαλείο για τη σαφή εκτίμηση των υδρολογικών χαρακτηριστικών της περιοχής.
5. Να εφαρμοστεί πολιτική παροχής οικονομικών κινήτρων για χρήση μεθόδων ανακύκλωσης και επαναχρησιμοποίησης νερού στη βιομηχανία.
6. Να υπάρξει εκτός του «τεχνικού» και σύνολο πολιτικών δράσεων και μέτρων, με κοινωνικές και οικονομικές συνιστώσες, στην κατεύθυνση της ριζικής αναπροσαρμογής του αναπτυξιακού μοντέλου της περιοχής.
7. Να διερευνηθεί περαιτέρω η απομάκρυνση των βιομηχανικών δραστηριοτήτων από την περιοχή Λαγκαδά προς τη ΒΙΠΕ Σίνδου, ή Κιλκίς ή η μετεγκατάσταση των βιομηχανιών σε βιομηχανικό πάρκο, η διεύθυνση του οποίου θα καταστεί ποινικά συνυπεύθυνη για τους περιβαλλοντικούς όρους.
8. Να ακυρωθούν όλες οι υφιστάμενες άδειες λειτουργίας και να επανεξετασθούν στα πλαίσια της βελτίωσης των περιβαλλοντικών όρων λειτουργίας, με παράλληλη υποχρεωτική εφαρμογή συστημάτων περιβαλλοντικής διαχείρισης.
9. Να αναδιοργανωθούν οι αρμόδιες ελεγκτικές υπηρεσίες, ώστε να υπάρχουν πραγματικοί έλεγχοι, η αυτοματοποιημένο monitoring-alarm και εφαρμογή των νόμων.