Εθνικό Πάρκο Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης: Τόπος οικολογικής και πολιτισμικής ποικιλότητας (μέρος 1ο)

Θα μπορούσε να πει κανείς ότι σε αναγνώριση της συνύπαρξης αυτής ιδρύθηκε και το Εθνικό Πάρκο Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης, τον Σεπτέμβριο του 1996. Ως σήμερα είναι η μεγαλύτερη χερσαία προστατευόμενη περιοχή της χώρας μας που περιλαμβάνει τρία ευρεία υγροτοπικά συμπλέγματα που προστατεύονται και από τη Συνθήκη Ραμσάρ (Δέλτα Νέστου, Λ. Βιστονίδα και Λ. Ισμαρίδα). Δύο λίμνες, πέντε ποτάμια, δεκαεπτά λιμνοθάλασσες και πολυάριθμοι άλλοι βιότοποι φιλοξενούν μία εντυπωσιακή ποικιλία πουλιών, χλωρίδας και οικοτόπων.

Εάν κάποιος δεν πιστεύει στην θεωρία της Γαίας για την ζωντανή υπόσταση της γης, ίσως μπορεί να κλονιστεί λιγάκι ανατρέχοντας στην ιστορία της περιοχής, έτσι όπως την διαμόρφωσαν οι υδρολογικές συνθήκες της περιοχής. Η πολυμορφία του υγρού στοιχείου στην περιοχή έχει επιδράσει καθοριστικά στην κοινωνική και οικονομική ζωή των ανθρώπων που ζουν εδώ, από την αρχαιότητα ως σήμερα. Ήδη από τους μυθικούς χρόνους ο άνθρωπος πειραματίζεται με την υδρολογία της περιοχής. Ο Ηρακλής όταν ήρθε να πάρει τα άλογα του Διομήδη για να τα πάει στον βασιλιά των Μυκηνών Ευρυσθέα αντιμετώπισε επίθεση από τους Βίστονες. Έσκαψε όμως μία διώρυγα από όπου εισχώρησε η θάλασσα στο χαμηλότερο μέρος της ξηράς, εκεί όπου σήμερα βρίσκεται η Λ. Βιστονίδα, πλημμυρίζοντας τα πάντα μαζί και την μυθική πόλη Καρτέρα.

Την άγρια αυτή περιοχή που καλύπτονταν από δάση και ήταν γεμάτη έλη και βάλτους αποίκισαν από την θάλασσα τον 7ο π.Χ. αιώνα Έλληνες από τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου χτίζοντας την πόλη των Αβδήρων1 στο ακρωτήριο Μπουλούστρα ανάμεσα στην εκβολή του Νέστου και στο Πόρτο Λάγος. Μέσα σε τρεις αιώνες η πόλη μετακινήθηκε σταδιακά νοτιότερα, κατά περίπου 2 χλμ. ακολουθώντας την ακτογραμμή που διαμόρφωνε ο αδάμαστος τότε Νέστος με τις πλημμύρες του. Εκτός από γενέτειρα του Δημόκριτου, του Λεύκιππου, του Πρωταγόρα και άλλων 4 σοφών της αρχαιότητας, τα Άβδηρα έγιναν γνωστά στην αρχαιότητα για την μωρία των κατοίκων τους που ονομάστηκε αβδηριτισμός και πιθανότατα οφειλόταν στις συχνές ασθένειες που προκαλούνταν από τα εκτεταμένα έλη της περιοχής. Πόλεις και πολίσματα υπήρχαν ακόμη πολλά στη θρακική ακτή, όπως η ξακουστή Μαρώνεια, η Δίκαια, η Στρύμη, που παρήκμασαν στους ελληνιστικούς χρόνους.

Στους ρωμαϊκούς χρόνους η κύρια οικονομική κι εμπορική δραστηριότητατα μεταφέρθηκε στους πρόποδες της Ροδόπης όπου ιδρύθηκαν οι πόλεις Αναστασιούπολη, Μαξιμιανούπολη και πιο ανατολικά η Τραϊανούπολη και η Πλωτινούπολη, όλες πάνω στην Εγνατία οδό, τον συνδετήριο άξονα Ρώμης-Κωσταντινούπολης. Και καράβια έφθαναν τότε ως τον βόρειο μυχό της Λ. Βιστονίδας στην Αναστασιούπολη, που ήταν σημαντικός εμπορικός σταθμός και λιμάνι, όπως δείχνουν τα αρχαιολογικά ευρήματα. Η λίμνη είχε ονομαστεί Πόροι, παραφθορά του οποίου είναι το Μπουρού που χρησιμοποιείται ευρύτατα και σήμερα σαν όνομα για τη λίμνη. Ως τα τέλη του 17ου αιώνα η σημερινή λίμνη συνδεόταν με τη θάλασσα μέσω ισθμού στα ανατολικά του χωριού Πόρτο Λάγος όπου υπολογίζεται ότι ήταν κτισμένη και η βυζαντινή κωμόπολη Πόροι (9ος αιώνας).

Το επόμενο κύμα μεγάλων τοπογραφικών αλλαγών ήρθε στις αρχές του αιώνα μας με τα εκτεταμένα εγγειοβελτιωτικά έργα που έγιναν στις πεδιάδες Χρυσούπολης, Ξάνθης και Κομοτηνής, με στόχο την αποξήρανση των ελών και τη δημιουργία εύφορων καλλιεργήσιμων εκτάσεων μετά την εγκατάσταση των προσφύγων από την μικρασιατική καταστροφή. Όμως το υγρό σώμα της περιοχής ακόμη αντιστέκεται καταλαμβάνοντας τεράστιες εκτάσεις υδάτινης απιφάνειας και θυμίζοντας την δύναμή του με ξαφνικές πλημμύρες, όπως αυτήν του Νοεμβρίου 1996 όπου πέρα από τις τεράστιες ζημιές υπήρχαν και θύματα. Χαρακτηριστικό είναι ότι παρόλο που παρατηρείται μείωση των βροχοπτώσεων την τελευταία 5ετία τα πλημμυρικά φαινόμενα έχουν αυξηθεί σε συχνότητα και ένταση2 σαν αποτέλεσμα του περιορισμού του ζωτικού χώρου των χειμάρρων, ποταμών και λιμνών της περιοχής.

Η λίμνη Ισμαρίδα, ή Μητρικού

Λίμνες και Λιμνοθάλασσες

Σ’ ένα κανάλι στέκεται ένας ερωδιός εντελώς ακίνητος. Προσπαθεί με την σκιά του να ξεγελάσει κανένα κεφαλόπουλο και η αναμονή του είναι γεμάτη ένταση. Πιο πέρα στην ίδια ακριβώς στάση και με δόλωμα κι αυτός την σκιά του, ο κυρ Στράτος περιμένει κάποιο κοπάδι κεφαλόπουλα για να τα τσακώσει αστραπιαία με τον τσετμέ του (το πεζόβολο δίχτυ).

Σε κάθε υδάτινη επιφάνεια σε όλη την έκταση του εθνικού Πάρκου άνθρωποι ψαρεύουν με ότι τρόπο μπόρεσε να εφεύρει η φαντασία τους. Κυριότερη όμως αλιευτική δραστηριότητα είναι η διαχείριση των εκτατικών φυσικών ιχθυοτροφείων που είναι οι λιμνοθάλασσες κατά μήκος της θρακικής ακτής. Εδώ οι ψαράδες περιμένουν την εσόδευση των ψαριών από την θάλασσα στις λιμνοθάλασσες κατά τους ανοιξιάτικους μήνες και απλά τα συλλέγουν σε μεγάλες ποσότητες κατά την έξοδό τους τον χειμώνα όταν βγαίνουν για να γεννήσουν. Όσο κι αν φαίνεται παράδοξο η μέθοδος αυτή ήταν μέχρι σήμερα μία αειφορική διαχείριση των πλούσιων και παραγωγικών συστημάτων των λιμνοθαλασσών. Το Πόρτο Λάγος, ένα από τα πιο γνωστά ψαροχώρια στη Β. Ελλάδα αναφέρεται σαν «το κατά την Λίμνην της Πορούς ευρισκόμενον βιβάριον» σε χρυσόβουλο (1371) προς τη Μονή Βατοπεδίου. Η λέξη βιβάριο, παραφθορά της οποίας συναντούμε σήμερα στις λιμνοθάλασσες της Ν. Ελλάδας (διβάρι) σημαίνει χώρος όπου φυλάσσονται και αναπτύσονται ζωντανά τα ψάρια. Η ποικιλία των ψαριών, εμπορεύσιμων ή μη, είναι εντυπωσιακή: 41 είδη ψαριών μερικά από τα οποία είναι ενδημικά έχουν βρεθεί στις λιμνοθάλασσες· εάν σε αυτά προστεθούν και τα ψάρια των λιμνών και των ποταμών ο συνολικός αριθμός των ειδών ξεπερνά τα 60. Ανάλογη είναι και η ποικιλία της κατεργασίας τους: πάστωμα, κάπνισμα, παραγωγή αυγοτάραχου και νοστιμότατου ταραμά και φυσικά αριστοτεχνικό μαγείρεμα ιδίως από τους ψαράδες των αλιευτικών συνεταιρισμών.

Στις λιμνοθάλασσες συγκεντρώνονται όλες τις εποχές του χρόνου τα περισσότερα είδη πουλιών, κυρίως παρυδάτια και υδρόβια. Δεκάδες χιλιάδες υδρόβιων πουλιών καταμετρούνται κάθε χρόνο στις μεσοχειμωνιάτικες καταμετρήσεις υδρόβιων πουλιών που εκτελεί η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, ανάμεσά τους βρίσκονται και σημαντικοί αριθμοί παγκοσμίως απειλούμενων ειδών όπως αργυροπελεκάνοι και λαγγόνες. Περισσότερα από 300 είδη έχουν καταγραφεί στα οποία συγκαταλέγονται και ορισμένα από τα πιο εντυπωσιακά της ελληνικής ορνιθοπανίδας όπως τα φλαμίγκο, με το έντονο ροζ χρώμα τους και ο θαλασσαετός, με το επιβλητικό του μέγεθος.

Οι λίμνες του Εθνικού Πάρκου έχουν άλλες χάρες. Ξεκινώντας από τις λιλιπούτειες λίμνες της Χρυσούπολης 18 στο σύνολό τους με μεγαλύτερη την Αλατζάγκιολα, συνεχίζει κανείς προς την Βιστονίδα, και καταλήγει στην Λ. Ισμαρίδα ή Μητρικού. Μία μικρή κοιτίδα ζωής σε έναν απέραντο κάμπο με χαμηλούς χωμάτινους λόφους. Χαρακτηρισμένη ως μάνα το κοινό όνομά της είναι Λ. Μητρικού ή Ανάκιοϊ στα τούρκικα (άνα = μάνα). Τη σκέφτομαι σαν ένα ζωηρό γαλανό μάτι άγρυπνο που κοιτάει συνεχώς τον ουρανό γιατί από εκεί πέρνει ζωή, από την βροχή και τον ήλιο. Το υπόλοιπο χωματένιο κορμί κοιμάται ράθυμα στο αποπνικτικό μεσημέρι, ανασαίνει πολύ απαλά και στο ρυθμό της ανάσας του κουνιούνται όλα τα χωράφια με μπαμπάκια και τεύτλα, οι αλμυρόβαλτοι, τα χωριά και τα σπιτάκια…

Γύρω από τις λίμνες ακούει κανείς τον χειμώνα την διαπεραστική φλυαρία από τα λιγοστά κοπάδια χήνες που απέμειναν και βόσκουν με κάθε προφύλαξη στα πιο απρόσιτα λιβάδια ή χωράφια με στάρια. Την άνοιξη η Λ. Ισμαρίδα ακτινοβολεί ζωή με χιλιάδες χελιδόνια να χάφτουν στον αέρα τα εκατομμύρια κουνούπια και μυγαράκια. Οι χουλιαρομύτες με μία αργόσυρτη χάρη περιπλανώνται και τρέφονται στα υγρά λιβάδια μαζί με τις χαλκόκοτες. Νωρίς το πρωί υπάρχει κάτι σαν ανακωχή στις κακές σχέσεις ανθρώπου και άλλων πλασμάτων, είναι σαν να σου δίνουν γενναιόδωρα την ευκαιρία να τα απολαύσεις χωρίς να σε φοβούνται: Ένα πρωϊνό στον μικρό λόφο δυτικά της Λίμνης Ισμαρίδας, από όπου χαίρεσαι να την βλέπεις μικρή κι όμως τόσο πλούσια στα πόδια σου, ακούστηκαν πίσω μας κάτι παιχνιδιάρικες κραυγές, απροσδιόριστες. Έκπληκτοι είδαμε δύο πυρόξανθες γυαλιστερές αλεπούδες να κυνηγιούνται με χαρές και πηδήματα, να κρύβονται και να αιφνιδιάζουν η μία την άλλη. Στο ίδιο περίπου σημείο είχα δει παλιότερα ερωτοτροπίες στον αέρα από δύο ενήλικους θαλασσαετούς που σαν να μην ήταν από τα μεγαλύτερα πουλιά στην Ευρώπη κυνηγιόντουσαν με τσαλίμια και τσακίσματα χαμηλά πάνω από τους λόφους.

Κοτζά Ορμάν, Αναστασιούπολη και άλλα μυθικά δάση

Το Κοτζά Ορμάν (Μεγάλο Δάσος) ήταν το μεγαλύτερο παραποτάμιο δάσος στην νότια Βαλκανική Χερσόνησο έως ότου αρχίσει η εκχέρσωσή του μετά τον εμφύλιο πόλεμο. Κάλυπτε ένα μεγάλο μέρος του Δέλτα του Νέστου σε μία έκταση 72.000 στρ. Η δυναμική του ήταν παρόμοια με τροπικού δάσους, με ταχύτατους ρυθμούς ανάπτυξης όπου τα υδροχαρή δέντρα (ιτιές, λεύκες, σκλήθρα) έφταναν τα 40 μ. σε ύψος και τα 2 μ. σε διάμετρο. Τα αναρριχώμενα φυτά, 12 διαφορετικά, είδη δημιουργούσαν μία αδιαπέραστη ζούγκλα την οποία έπρεπε να γνωρίζει κάποιος πολύ καλά για να μην χαθεί. Άλλωστε είναι γνωστές οι ιστορίες για αντάρτες που κρύβονταν στο δάσος και δεν είναι λίγα τα περιστατικά που διηγούνται παλιοί τσοπάνηδες γι’ ανθρώπους που περιπλανήθηκαν για μέρες, χαμένοι μέσα στο δάσος. Θαλασσαετοί, αγριογούρουνα, λύγκες, ζαρκάδια, κραυγαετοί, τσακάλια και λύκοι συμπλήρωναν την εικόνα ενός μυθικού μεγάλου δάσους. Φαντάζεται κανείς το Κοτζά Ορμάν του 1930 σαν απομεινάρι μιας πολύ μακρινής εποχής, τότε που οι άνθρωποι ζούσαν ακόμη στα βουνά ή ίσως ακόμη και πριν εμφανιστούν. Σταδιακά η οργιώδης βλάστηση αντικαταστάθηκε με τακτικά στοιχισμένες λευκοκαλλιέργειες. Μερικές χιλιάδες στρέμματα λεύκες φυτεύτηκαν από το 1952 και μετά και όπως αναμενόταν η ανάπτυξη και η παραγωγικότητά τους ήταν αντίστοιχα οργιώδης. Εκπληκτικά αποτελέσματα που όμως δεν κράτησαν για πολύ: η δεύτερη παραγωγή ήταν μικρότερη, η τρίτη σχεδόν ασήμαντη και οι λεύκες αντικαταστάθηκαν με ακακίες. Η συγκομιδή από τις ακακίες τόσο απογοητευτική που το όλο εγχείρημα της καλλιέργειας για ξυλεία εγκαταλήφθηκε εντελώς.

Τριάντα χρόνια μετά το ημέρωμα του Νέστου, το οικοσύστημα κατέρρευσε κι εξαντλήθηκαν ακόμη και τα τελευταία αποθέματα θρεπτικών στοιχείων που είχαν απομείνει στο έδαφος. Σε αυτό το μηδενικό σημείο δεν υπήρχε πια άλλη διέξοδος από την αποκατάσταση κι επανάκαμψη του φυσικού δάσους. Στόχος πλέον της Δασικής Υπηρεσίας που διαχειρίζεται το δάσος (φυσικό και τεχνητό) είναι να επανέλθει το Κοτζά Ορμάν στην πρότερη άγρια μορφή του, όσο αυτό είναι δυνατόν. Με γενναία χρηματοδότηση από την Ε.Ε. το Δασαρχείο Καβάλας έχει βάλει στόχο να περιφράξει σιγά σιγά το σύνολο της δασικής έκτασης εκατέρωθεν του ποταμού και να προχωρήσει σε φυτεύσεις πολλών αυτοφυών ειδών και σε έργα επαναπλημμυρισμών περιοχών. Αφετηρία για τα έργα είναι οι δύο πυρήνες παρθένου δάσους, που ήδη υπάρχουν κοντά στην εκβολή του ποταμού, έκτασης περίπου 4.500 στρεμμάτων. Είναι ίσως ένα από τα πιο φιλόδοξα σχέδια που όμοιό του δεν έχει ξαναεπιχειρηθεί σε τέτοια κλίμακα στην Ελλάδα, όμως το στοίχημα για την επιτυχία του δεν εξαρτάται μόνο από το πόσο καλά θα σχεδιάσει και θα εκτελέσει το δασαρχείο τα έργα αλλά από την ίδια την ψυχή του παραποτάμιου δάσους, τον Νέστο. Τα νερά του Νέστου, επιφανειακά και υπόγεια, οι πλημμύρες και οι ανομβρίες είχαν διαμορφώσει το Κοτζά Ορμάν. Δυστυχώς σήμερα λόγω των τεράστιων φραγμάτων της ΔΕΗ και των υπεραντλήσεων του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα η υδρολογία του Δέλτα έχει αλλάξει δραματικά. Τα νερά της θάλασσας εισχωρούν υπόγεια επηρρεάζοντας την παραγωγικότητα των εδαφών και τη σύνθεση της βλάστησης και κανείς επιστήμονας ή μη δεν μπορεί να προβλέψει που θα οδηγηθεί το οικοσύστημα του Δέλτα του Νέστου.

Όμως «ορμάνια» (δάση) υπήρχαν και αλλού, για την ακρίβεια παντού στην πεδινή ζώνη της Θράκης. Πυκνά υδροχαρή δάση κάλυπταν τα σημερινά απέραντα χωράφια γύρω από τη Λ. Βιστονίδα, ενώ στους λόφους υπήρχαν γηραιά δρυοδάση. Όχι στους προϊστορικούς χρόνους, αλλά στους προπολεμικούς. Για παράδειγμα στην Ν. Κεσσάνη, το 1931 στην πρώτη διανομή αγροτικής γης, δόθηκαν στους πρόσφυγες «χωράφια» που καλύπτονταν από πυκνό δάσος κι έπρεπε να εκχερσωθούν, γι’ αυτό και η πρώτη σοδειά από φασόλια, καρπούζια και άλλα ήρθε το 1934.

Κάτοικοι της Ν. Κεσσάνης αφηγούνται ότι στα παιδικά τους χρόνια θυμούνται να περνούν από μονοπάτια καλυμμένα με πυκνή βλάστηση για να πάνε από το χωριό στο χωράφι και από το χωράφι στο μαντρί. Θα ήταν αδύνατο να τους πιστέψει κανείς βλέποντας την σημερινή απογύμνωση του τοπίου. Όμως, ευτυχώς έχουν μείνει ψείγματα αυτοφυούς βλάστησης, σε ξεχασμένες γωνιές τους κάμπου, μάρτυρες της πρότερης κυριαρχίας του δάσους στην περιοχή. Ίσως όμως το πιο εκπληκτικό παράδειγμα δυναμικής αναγέννησης της φύσης ν’ αποτελεί το μικρό δασάκι που έχει αναπτυχθεί στον αρχαιολογικό χώρο της Αναστασιούπολης, στο ΒΔ άκρο της Λ. Βιστονίδας.

Οι φωτογραφίες είναι εύγλωττες. Αν κάναμε ένα τεστ σε κάποιον και του ζητούσαμε να τις τοποθετήσει με χρονολογική σειρά, σχεδόν σίγουρα θα έβαζε πρώτη την φωτογραφία που απεικονίζει τα μνημεία πνιγμένα στο πράσινο. Έτσι έχουμε συνηθίσει, σε περασμένα μεγαλεία της φύσης... Εδώ όμως έχουμε ένα ζωντανό παράδειγμα αναγέννησης. Μέσα σε είκοσι χρόνια από τότε που περιφράχτηκε ο αρχαιολογικός χώρος της Αναστασιούπολης, για να προστατευτεί από τους αρχαιοκάπηλους και παρεπιπτόντως και από την βοσκή, αναπτύχθηκε ένα φυσικό δάσος πάνω στην εύφορη ιλύ των προσχώσεων του χειμαρροπόταμου Κόσυνθου. Μάλιστα οι προσχώσεις του είναι τόσο ισχυρές που όπως λέει ο φύλακας της Ανασταστιούπολης, η περίφραξη χρειάστηκε να αντικατασταθεί τρεις φορές γιατί χάνονταν κάτω από τις φερτές ύλες του ποταμού. Φράξοι, κρανιές, σκλήθρα, βελανιδιές, ιτιές, λεύκες, αγριοκερασιές, όλα σκεπασμένα από κισσό, αβρουνιές και αγριόβατους κλείσαν μέσα τους τα αρχαία και τα νέα μονοπάτια της Αναστασιούπολης…

Ο τεκές Κιουτουκλού Μπαμπά (15ος αιώνας), παλιό λατρευτικό τέμενος της αίρεσης των μπεκτασήδων στο χωριό Σέλινο, περιβαλλόταν κάποτε από πυκνά δάση

Κυνήγι

Στα ταβερνάκια και στα καφενεία ακούς συχνά ιστορίες κυνηγών που θαυμάζουν την εξυπνάδα και την γρηγοράδα του λαγού, την οξυδέρκεια της χήνας, τα χρώματα των παπιών. Οι ιστορίες τους νομίζεις ότι βγαίνουν από το στόμα παιδιών που ανακαλύπτουν την φύση. Δεν βρίσκω σκληρότητα σε αυτά που διηγούνται: στο πώς τους ξεγέλασε ο λαγός και κρύφτηκε στον βάλτο, στο πώς περιμένουν ν’ ακούσουν το σφύριγμα από τα φτερά της πάπιας που περνάει χαμηλά πάνω από τα καλάμια. Και σχεδόν πάντα έχουν να πούνε ότι τελευταία στιγμή συγκρατήθηκαν και δεν χτύπησαν μια χήνα γιατί απαγορεύεται ή ότι ξέρουν που έχει πολλά «κομμάτια» αλλά δεν πάνε γιατί είναι καταφύγιο θηραμάτων.

Αυτά συμβαίνουν όμως μόνο στα καφενεία...

Έξω επικρατεί μία εμπόλεμη κατάσταση, ένα είδος γενοκτονίας... Φυλάχτρες, καλύπτρες, υπερσύγχρονα όπλα, δρόμοι παντού και εκατοντάδες φυσίγγια βοηθούν τον κάθε κυνηγό να ζήσει τη μικρή περιπέτεια που θα διηγείται αργότερα.

Οι διατάξεις θήρας για το κυνήγι σαφώς και είναι αυστηρές με τους περιορισμούς και τις κυρώσεις που προβλέπουν. Στην περίπτωση όμως του Εθνικού Πάρκου είναι απλά ανύπαρκτες εφόσον δεν υπάρχει πρακτικά κανείς για να τις εφαρμόσει. Με την έναρξη της νέας κυνηγετικής περιόδου Αυγούστου 1998 - Φεβρουαρίου 1999, υπήρξε εφαρμογή της ΚΥΑ 5796/16.9.1996 που προβλέπει απαγόρευση του κυνηγίου στις ζώνες Α΄ και Β΄ σε όλη την έκταση του Εθνικού Πάρκου Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης. Οι απαγορευμένες για το κυνήγι ζώνες υπερδιπλασιάστηκαν σε σχέση με τα προϋπάρχοντα καταφύγια θηραμάτων. Παρά την διεύρυνση όμως κάθε μέρα και σε οποιονδήποτε υγρότοπο του Πάρκου υπήρξε όργιο λαθροθηρίας με λαθροκυνηγούς να κυνηγούν σε απαγορευμένες περιοχές, απαγορευμένες ώρες (πριν το ξημέρωμα και μετά την δύση) και συχνά με απαγορευμένα μέσα (μέσα από αυτοκίνητο ή βάρκα, με επαναληπτικές καραμπίνες, μέσα από κρυψώνες). Ενδεικτικό της ενόχλησης που προκάλεσε αυτή η κατάσταση ήταν ότι κατά τις μεσοχειμωνιάτικες παρατηρήσεις υδρόβιων πουλιών στην Λ. Βιστονίδα μετρήθηκαν λιγότερες από 2.000 πάπιες γιατί όλες είχαν μετακινηθεί στην Λιμνοθάλασσα του Πόρτο Λάγος και στην παραλιακή ζώνη, σε περιοχές μη προσπελάσιμες από κυνηγούς.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Καλλιντζή, Ν., Τερζοπούλου, Δ., Ζήκος, Ν., Δαδάκη Σ., 1998. Αρχαιολογικός οδηγός Άβδηρα, Πολύστυλον. Έκδοση της δημοτικής επιχείρισης πληροφόρησης θεάματος κι επικοινωνίας Ξάνθης 2. Διαμαντής, Ι., Διερεύνηση των δυνατοτήτων για συνδυασμένη διαχείριση των υπόγειων και επιφανειακών νερών στον Ν./Ξάνθης. Δ.Π.Θ. Νομαρχία Ξάνθης, 1993.