Εθνικό Πάρκο Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης: Τόπος οικολογικής και πολιτισμικής ποικιλότητας (μέρος 2ο)

Λίγους μήνες πριν την λήξη της προθεσμίας για την έκδοση Προεδρικού Διατάγματος για προστασία του μεγαλύτερου σήμερα Εθνικού Πάρκου της Ελλάδας που καλύπτει μία έκταση 130.000 στρεμμάτων, το Εθνικό Πάρκο Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης μαστίζεται από προβλήματα, ενώ οι αποφάσεις που λαμβάνονται από το ΥΠΕΧΩΔΕ και την περιφερειακή και τις νομαρχιακές αυτοδιοικήσεις κάθε άλλο παρά την προστασία του εξασφαλίζουν. Στα τρία χρόνια από την δημοσίευση της ΚΥΑ 5796/16.9.1996 περί «Χαρακτηρισμού των υγροβιότοπων Δέλτα Νέστου, Λίμνης Βιστονίδας, Λίμνης Ισμαρίδας και της ευρύτερης περιοχής τους ως Πάρκου» έχουν ακολουθηθεί σαφή βήματα αποδεκατισμού της φυσικής αξίας του Πάρκου. Με γενναιόδωρη κοινοτική χρηματοδότηση από τα Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα αλλά και από εθνικούς πόρους εκτελούνται έργα, όπως η αποξήρανση 3.000 και πλέον στρεμμάτων υγροτόπου στα ανατολικά και Βόρεια της Λίμνης Βιστονίδας, η περιοδική αποξήρανση της κοίτης του Π. Νέστου για τις ανάγκες πλήρωσης του φράγματος της Πλατανόβρυσης, εκτεταμένες χωματουργικές εργασίες στο σύνολο των λιμνοθαλασσών, νέοι δρόμοι και ασφαλτοστρώσεις δρόμων που κομματιάζουν την Α΄ ζώνη αυστηρής προστασίας, αποστραγγίσεις, κι εγκληματικοί αναδασμοί. Πρόσθετη επιβάρυνση και χαριστική βολή αποτελούν οι κάθε είδους παράνομες ενέργειες όπως η αυθαίρετη πολεοδόμηση ενός υγροτόπου στην Αλμύρα Βελόνης, η ηλεκτροδότηση αυθαίρετης παραγκούπολης στην παραλία Μέσης, ο αποδεκατισμός των παραποτάμιων υδροχαρών δασών από λαθροϋλοτομίες, παράνομες αμμοληψίες και υπερβόσκηση. Και σαν να μην είναι όλα αυτά αρκετά εν όψει της έκδοσης του Προεδρικού Διατάγματος για την προστασία του Εθνικού Πάρκου, φορείς των τριών Νομαρχιών Καβάλας, Ξάνθης και Ροδόπης και ομάδες πολιτών, συνεχίζουν με περιβαλλοντική αναλγησία να προτείνουν αποχαρακτηρισμούς ευαίσθητων περιοχών χάριν της τουριστικής ανάπτυξης που αναμένεται από τον Βορά.

Παραδόξως όλη αυτή η οργιαστική δραστηριότητα απορρόφησης κονδυλίων και αναμόχλευσης χωμάτων, έδωσε στο ΥΠΕΧΩΔΕ την ψευδαίσθηση ότι τα υγροτοπικά συμπλέγματα Νέστου, Βιστονίδας και Ισμαρίδας δεν διατρέχουν κινδύνους ούτε βάλλονται από απειλές και συνεπώς δεν συντρέχει λόγος να περιλαμβάνονται στον Κατάλογο Montreux που είναι στην ουσία η «μαύρη λίστα» των Διεθνώς Προστατευόμενων Υγροτόπων Ραμσάρ και αναφέρεται κυρίως σε θεσμικές ανεπάρκειες στην προστασία τους και λειτουργικά κενά σχετικά με την αειφορική διαχείρισή τους. Μία γνωμοδότηση του ΥΠΕΧΩΔΕ προς την Γραμματεία Ραμσάρ σχετικά με την εξαίρεση όλων των υγροτόπων Ραμσάρ της χώρας από την μαύρη λίστα του Montreux χρειάστηκε να παλινδρομήσει για πολλούς μήνες μεταξύ ειδημόνων και μη έως ότου να διατυπωθεί σαφώς η θέση ότι τα τρία υγροτοπικά συμπλέγματα Ραμσάρ που αποτελούν το Εθνικό Πάρκο Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης όχι μόνο δεν πρέπει να βγουν από τον κατάλογο αλλά αντίθετα η κατάστασή τους παρουσιάζει επιδείνωση κατά την τελευταία δεκαετία. Συγκεκριμένα, η επιτροπή γνωμοδότησης (Π.Α. Γεράκης, Μ. Αναγνωστοπούλου, Κ. Γεωργίου και Μ. Σκούλλος) στην έκθεσή τους με τίτλο «Έκφραση γνώμης επί των δράσεων προστασίας των ελληνικών υγροτόπων της Σύμβασης Ραμσάρ και επί της δυνατότητας εξαίρεσής τους από τον κατάλογο Montreux» (5/2/1999) εκφράζουν την απογοήτευσή τους για τη σημερινή κατάσταση των υγροτόπων αυτών και αναφέρουν ότι τους ανησυχεί ιδιαίτερα η έλλειψη περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης ορισμένων πολιτικά ισχυρών ομάδων. Είναι χαρακτηριστικό πώς αναφέρουν ότι στην περίπτωση της Λ. Βιστονίδας η εκτέλεση εγγειοβελτιωτικών έργων, διανοίξεων δρόμων και δόμησης εξοχικών κατοικιών γίνεται «ως εάν η περιοχή να ήταν εντελώς ασήμαντη οικολογικά».

Τοπική Αυτοδιοίκηση και Συνθήκη Ραμσάρ: ένταση και αντιδράσεις

Πράγματι ως «ασήμαντη οικολογικά» αντιλαμβάνονται την περιοχή τους τα μέλη του Ν.Σ. και ο Νομάρχης Ξάνθης. Γι’ αυτό με αίτημα την ελεύθερη τουριστική ανάπτυξη στις παραλίες του νομού, ενέκριναν πρόταση τροποποίησης της ΚΥΑ 5796/96 που ορίζει το Εθνικό Πάρκο. Συγκεκριμένα πρότειναν:
• εξαίρεση όλων των παραλιακών περιοχών από τις ζώνες υψηλής προστασίας Α και Β κι ένταξή τους στη ζώνη χαμηλής προστασίας Γ2.
• πολεοδόμηση της ζώνης Γ2
• περιορισμό της ζώνης Α΄ στο Δέλτα του Νέστου
• εξαίρεση από την Α΄ ζώνη του πευκοδάσους του Πόρτο Λάγος όπου υπάρχει μία από τις μεγαλύτερες αποικίες ερωδιών στην Ελλάδα, με σκοπό την ανάπτυξη τουριστικών δραστηριοτήτων.

Το ενδεχόμενο αποχαρακτηρισμού όλων των παραπάνω εκτάσεων κατά πάσα πιθανότητα θα συμπαρασύρει τους παρακείμενους νομούς Καβάλας και Ροδόπης σε προτάσεις ανάλογων τροποποιήσεων σχετικά με τις παραλιακές τους ζώνες. Εάν επαληθευτεί αυτή η προοπτική τότε βρισκόμαστε ουσιαστικά μπροστά σε μία πρόταση κατάργησης του Εθνικού Πάρκου.

Μήπως θα ήταν καλύτερα οι τοπικές αρχές να δουν την άλλη όψη του νομίσματος δηλαδή τις μακροπρόθεσμες αναπτυξιακές προοπτικές ενός Εθνικού Πάρκου τέτοιας φυσικής αξίας και ομορφιάς και αντί να προτείνουν αυτοκαταστροφικά έργα να φροντίσουν να απορροφήσουν κονδύλια για την αποκατάσταση και ανάδειξη του φυσικού τους κεφαλαίου; Δεν έχουν υπ’ όψιν τους τον αργό θάνατο της τουριστικής υπανάπτυξης τύπου Καλλικράτειας, Ασπροβάλτας κ.λ.π.;

Έως ότου οι τοπικές αρχές αντιληφθούν την αξία της περιοχής τους και σταματήσουν τις αγοραπωλησίες «βαλτοτεμαχίων» για εξοχικές κατοικίες (γιατί μόνο ως τέτοια θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν), μπορεί να είναι ήδη αργά. Τα προγράμματα Life που γίνονται στην περιοχή του Εθνικού Πάρκου για την Προστασία της Λεπτομύτας και για την Προστασία της Λαγγόνας και της Νανόχηνας, καθώς κι ένα πλήθος άλλων ερευνητικών προγραμμάτων δείχνουν μία σαφή υποβάθμιση των διαφόρων οικοτόπων σε όλη την έκταση του Πάρκου και μία ραγδαία μείωση των πληθυσμών μερικών από τα πιο απειλούμενα είδη πουλιών.

Το υπό κατασκευή ανάχωμα ανατολικά της λίμνης Βιστονίδας, στο βάθος ένα από αντλιοστάσια.

Αντιπλημμυρικά έργα Βιστονίδας ή πώς με Κοινοτική Χρηματοδότηση καταστρέφεται ένας υγρότοπος

Παράλληλα με τις διαδικασίες για την έκδοση Προεδρικού Διατάγματος για την προστασία του Ε.Π., συνεχίζονται τα καταστροφικά έργα ανατολικά της Λίμνης Βιστονίδας κατά παρέκκλιση κάθε εθνικής και κοινοτικής νομοθεσίας προστασίας του περιβάλλοντος. Σε μία έκταση 150.000 στρεμμάτων που περιλαμβάνει, την Λίμνη Βιστονίδα και την πεδινή ζώνη που εκτείνεται ως την πόλη της Κομοτηνής, εκτελείται σήμερα ένα έργο που έχει ήδη αποψιλώσει μία περιοχή δεκάδων χιλιάδων στρεμμάτων και προχωρεί στην αποξήρανση και μετατροπή σε καλλιεργήσιμη γη μίας υγροτοπικής ζώνης έκτασης 3.200-4.000 στρεμμάτων στην ανατολική και βόρεια όχθη της Λίμνης Βιστονίδας. Πρόκειται για το έργο: «Αντιπλημμυρικά - αποστραγγιστικά και οδικά έργα ανατολικά της Λίμνης Βιστονίδας» που εκτελείται από την 6η ΠΥΔΕ υπό την επίβλεψη της περιφέρειας Αν. Μακεδονίας - Θράκης και των νομαρχιών Ξάνθης και Ροδόπης και χρηματοδοτείται από το Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης με συνολικό προϋπολογισμό 3,36 δισεκατομμύρια δραχμές.

Τα εκτελούμενα έργα γίνονται εντός των ορίων της ζώνης Α΄ και Β΄ και Γ΄ του Εθνικού Πάρκου. Το 1996 τα όρια της ειδικά προστατευόμενης περιοχής (SPA) άλλαξαν από το ΥΠΕΧΩΔΕ αφήνοντας εκτός προστασίας τις περιοχές που θα πληγούν από τις εργασίες, παρά τα όσα πρωτύτερα υπεγράφησαν και την οδηγία 79/409 για την ορνιθοπανίδα, που απαιτεί από κάθε κράτος μέλος να ορίζει τα όρια των Περιοχών Ειδικής Προστασίας σύμφωνα με οικολογικά και όχι οικονομικά κριτήρια. Έτσι, ενώ τα όρια των προστατευόμενων ζωνών περιελάμβαναν ευρύτερες φυσικές περιοχές (οριοθέτηση Ραμσάρ και αρχική οριοθέτηση δικτύου ΦΥΣΗ 2000) στα ανατολικά και βόρεια της λίμνης, σήμερα έχουν τροποποιηθεί ώστε να ακολουθούν τη χάραξη του υπό κατασκευή αναχώματος.

Τα προβλεπόμενα έργα περιλαμβάνουν:
• πεδινή διευθέτηση, αποψίλωση και εκβάθυνση τεσσάρων ποταμών και όλων των χειμάρρων που εκβάλλουν στην Βιστονίδα
• κατασκευή παραλίμνιου αναχώματος μήκους 14,1 χιλιομέτρων, κατά μήκος της ανατολικής και βόρειας όχθης της λίμνης
• κατασκευή αποχετευτικού - αποστραγγιστικού δικτύου και 10 αντλιοστασίων μέσα στην ζώνη Β΄ του Ε.Π.
• κατασκευή αγροτικού οδικού δικτύου παράλληλα των αναχωμάτων των ποταμών και της λίμνης

Ο συνδυασμός των παραπάνω έργων θα οδηγήσει στην αποξήρανση 3.200 - 4.000 στρεμμάτων υγροτοπικών εκτάσεων στην ανατολική και βόρεια πλευρά της λίμνης Βιστονίδας, πράγμα που δεν αναφέρεται πουθενά στην Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, αλλά προκύπτει από την περιγραφή των έργων. Ως πρόσχημα χρησιμοποιείται το επιχείρημα της αντιπλημμυρικής προστασίας των καλλιεργειών. Η αποξήρανση των βάλτων και των θαμνώνων από αρμυρίκια αποτελεί μη αντιστρεπτή απώλεια βιοτόπου για σπάνια πουλιά και ακόμη καταστροφή για το φυσικό σύστημα αυτοκαθαρισμού της λίμνης και για τους σημαντικότερους χώρους ωοτοκίας των ψαριών.

Τα έργα προκαλούν άμεση καταστροφή σημαντικών βιοτόπων και υποβαθμίζουν ανεπανόρθωτα την αξία της περιοχής για όλα τα απειλούμενα είδη πουλιών αφού θα καταστραφούν πολύτιμοι χώροι φωλιάσματος, τροφοληψίας και ξεκούρασης. H περιμετρική έκταση της λίμνης είναι ζωτικής σημασίας γιατί περιλαμβάνει ένα πλήθος βιοτόπων όπως έλη γλυκού νερού, περιοδικά κατακλυζόμενες εκτάσεις, εκβολές ποταμών, παραποτάμιο δάσος, αμμονησίδες, καλαμώνες. Τα έργα διευθέτησης και αποψίλωσης στα τελευταία 2 χλμ. της κοίτης του ποταμού Κομψάτου, θα προκαλέσουν άμεση καταστροφή του τελευταίου παραποτάμιου δάσους της περιοχής, που σήμερα αποτελεί τον κύριο βιότοπο του ενός από τα 4 - 5 τελευταία ζευγάρια Θαλασσαετών της Ελλάδας.

Στην άμεση καταστροφή βιοτόπων έρχονται να προστεθούν και άλλες δυσμενείς συνέπειες όπως:
• διευκόλυνση της ανθρώπινης πρόσβασης σε απρόσιτες ως τώρα περιοχές με αποτέλεσμα την αύξηση του κυνηγιού, της ενόχλησης και των κάθε είδους αυθαιρεσιών
• επιβάρυνση της ευαίσθητης παραλίμνιας ζώνης με 10 αντλιοστάσια, τα οποία προκαλούν οικολογική και αισθητική υποβάθμιση του χώρου
• αύξηση του ρυπαντικού φορτίου της λίμνης με την παροχέτευση όλων των γεωργικών αποβλήτων απευθείας σε αυτήν μέσω του αποστραγγιστικού δικτύου. Χαρακτηριστικά η ΜΠΕ προβλέπει αύξηση ως και 153% της χρήσης γεωργικών φαρμάκων
• εξάντληση των ήδη φτωχών υδάτινων πόρων της περιοχής με αναμενόμενο αποτέλεσμα τη δραματική πτώση του φρεατίου υδροφόρου ορίζοντα λόγω προβλεπόμενης αύξησης των υδροβόρων καλλιεργειών (καλαμπόκι, βιομηχανική ντομάτα).

Η λίμνη Βιστονίδα αν και καλύπτεται από το αυστηρό νομικό πλαίσιο που έχει θεσπίσει η Ε.Ε. για τις προστατευόμενες περιοχές, με τις οδηγίες για την άγρια ορνιθοπανίδα (79/409) και την προστασία των βιοτόπων (92/43) είναι ωστόσο μία από τις περιπτώσεις υγροτόπων που ενώ προστατεύονται με χρήση κοινοτικών πόρων, καταστρέφονται με χρήματα από άλλους κοινοτικούς πόρους που προωθούν διαφορετικούς οικονομικούς τομείς. Σε σχετικό φυλλάδιο που εξέδωσε το Birdlife International τον Ιούνιο 1998 φαίνεται με απτά παραδείγματα από όλη την Ευρώπη ότι η αγροτική και περιφερειακή αναπτυξιακή πολιτική έχουν καταδειχθεί ως οι πλέον καταστροφικές για την βιοποικιλότητα.

Ορισμένοι δεν διδάσκονται από τα λάθη τους

Οι υπό αποξήρανση υγροτοπικές εκτάσεις στα ανατολικά και βόρεια της Λ. Βιστονίδας έχουν κριθεί ακατάλληλες για καλλιέργεια λόγω υψηλής αλατότητας του εδάφους. Χαρακτηριστικά στην ΜΠΕ του έργου αναφέρεται ότι «μεγάλο μέρος αυτών των εκτάσεων κατά την γνώμη μας, είναι αμφίβολο αν και μετά τα έργα θα μπορέσει να καλλιεργηθεί». Σχετική εδαφολογική μελέτη των Συρόπουλου και Γκαντίδη, 1992, για τις εκτάσεις περιμετρικά της Λ. Βιστονίδας χαρακτηρίζει τα εδάφη ως «παθογόνα» κυρίως λόγω της υψηλής συγκέντρωσης αλάτων σε βάθος ως και 90 εκ. και καταλήγει ότι τα εδάφη αυτά είναι ακατάλληλα για καλλιέργεια. Δεν είναι ούτε χρονικά ούτε τοπικά μακριά το αποτυχημένο πείραμα της Λ. Ισμαρίδας με την κατασκευή αναχώματος (1979 - 1984) πάνω στην ανατολική όχθη της λίμνης. Στόχος ήταν η απόδωση στην γεωργία εκτάσεων που πλημμύριζαν περιοδικά.

Οι αγρότες ήταν οι πρώτοι που διαπίστωσαν την ματαιότητα αυτού του έργου καθώς τα χωράφια που τους μοίρασαν δεν αποστραγγίστηκαν πρακτικά ποτέ. Λίγα μόλις χρόνια μετά την ολοκλήρωση του έργου φάνηκαν και τα πρώτα σημάδια υφαλμύρωσης του φρεάτιου υδροφόρου ορίζοντα, που υποβάθμισαν σταδιακά την «καλλιεργήσιμη γη» σε άγονη στέπα. Σύντομα οι περισσότεροι αγρότες του Ν. Σιδηροχωρίου και της Ν. Αδριανής φρόντισαν να ανταλλάξουν τα χωράφια που τους έδωσαν στις αποξηραμένες «εύφορες» παρυφές της λίμνης, με άλλα αρκετά μακριά και μάλιστα με μία σχέση 10 στρ. προς 2,5. Σήμερα οι εκτάσεις ανατολικά της λίμνης Ισμαρίδας έχουν μετατραπεί σε έναν απέραντο βοσκότοπο με αλοφυτική βλάστηση. Τους περισσότερους μήνες του χρόνου η έκταση αυτή είναι πλημμυρισμένη με νερά της βροχής αφού τα αντλιοστάσια που κατασκευάστηκαν για να τα απορροφούν δεν λειτούργησαν πρακτικά ποτέ σύμφωνα με τις δηλώσεις του δημάρχου του Ν. Σιδηροχωρίου, κ. Κ. Βαρβάτου. Επιπλέον, η τοπογραφική διαμόρφωση της περιοχής είναι τέτοια που οι αποξηραμένες εκτάσεις έχουν χαμηλότερο υψόμετρο από τις γύρω με αποτέλεσμα να στραγγίζουν εκεί όλα τα νερά. Οι λίγοι αγρότες που ακόμη καλλιεργούν στις αποξηραμένες εκτάσεις θέλουν και αυτοί να εγκαταλείψουν την περιοχή λέγοντας ότι είναι μάταιο να καλλιεργούν εφόσον χάνουν την σοδειά τους κάθε χρόνο από πλημμύρα. Με αυτές τις συνθήκες να επικρατούν σε μία λίμνη του ίδιου νομού, το εκτελούμενο έργο αποστράγγισης στην Λ. Βιστονίδα μόνο σαν υπέρτατος στρουθοκαμηλισμός θα μπορούσε να χαρακτηριστεί.

Έργα βελτίωσης λιμνοθαλασσών

Την ώρα που γράφεται αυτό το κείμενο εκτελούνται συγχρόνως στις 18 λιμνοθάλασσες του Εθνικού Πάρκου στους νομούς Καβάλας, Ξάνθης και Ροδόπης, έργα «εκσυγχρονισμού» συνολικού προϋπολογισμού 1.600.000.000 δρχ. Το μεγαλύτερο μέρος του προϋπολογισμού αναλώνεται σε εκσκαφές περιφερειακών τάφρων και τάφρων με βυθοκόρο, εργασίες που παράγουν εκατοντάδες κυβικά μέτρα βυθοκορημάτων δηλαδή μπαζών, για κάθε λιμνοθάλασσα. Ας σημειωθεί ότι η αλιευτική παραγωγή σε όλες τις λιμνοθάλασσες έχει πέσει σε οριακά επίπεδα, λόγω της αυξημένης ρύπανσης από κατάλοιπα φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων, αλλά κι επειδή με τις διευθετήσεις και τα εγγειοβελτιωτικά έργα που έχουν γίνει στις περισσότερες έχει αποκοπεί η τροφοδότησή τους με γλυκά νερά. Σαν αποτέλεσμα έχει αυξηθεί υπερβολικά η αλατότητα σε όλες και μερικές έχουν γίνει υπέραλες, προκαλώντας ασφυξία στα ψάρια ιδιαίτερα κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Μία πρόχειρη λύση που εφευρέθηκε από τα κατά τόπους νομαρχιακά τεχνικά γραφεία ήταν η εκβάθυνση των λιμνοθαλασσών, μια και οι περισσότερες είναι πραγματικά ρηχές με βάθος που δεν ξεπερνά τα 40 εκ. Οι εκβαθύνσεις των λιμνοθαλασσών έχουν ξεκινήσει εδώ και μία δεκαετία καταστρέφοντας εκατοντάδες στρεμμάτων αλμυρόβαλτου και υποβαθμίζοντας εν γένει το πολύπλοκο οικοσύστημα των λιμνοθαλασσών.

Τα «ευεργετικά» για την αλιευτική παραγωγή αποτελέσματα των εκβαθύνσεων είναι ιδιαίτερα αμφισβητήσιμα σύμφωνα με την άποψη ερευνητών του Ινστιτούτου Αλιευτικής Έρευνας στην Ν. Πέραμο Καβάλας οι οποίοι τονίζουν την ανάγκη για «ένα περισσότερο αποδοτικό μοντέλο αλιευτικής διαχείρισης εναρμονισμένο με το φυσικό περιβάλλον και τις ανάγκες των διαχειριστών του» αλλά και κρίνοντας από τα λεγόμενα των ίδιων των ψαράδων που βλέπουν χρόνο με τον χρόνο την παραγωγή τους να μειώνεται. Είναι χαρακτηριστικό ότι στην ΜΠΕ για τα έργα αξιοποίησης Λ/σών Ροδόπης, που συντάχθηκε από την ΥΕΒ Ν. Ροδόπης, αναφέρεται ότι ενώ η συνολική παραγωγή των 7 ιχθυοτροφείων της περιοχής ήταν το 1988-89 73,2 τόνοι, την χρονιά 1994 - 1995 έπεσε στους 42,2 τόνους, παρ’ ότι είχαν μόλις ολοκληρωθεί τα έργα εκβάθυνσης και εκσυγχρονισμού των λιμνοθαλασσών. Ακόμη όπως αναφέρει σε σχετική μελέτη ο κ. Σίνης, επίκουρος καθηγητής του Αριστοτέλειου Παν/μίου Θεσσαλονίκης, δεν πρέπει να παραβλέπουμε το γεγονός ότι οι λιμνοθάλασσες της Β. Ελλάδας είναι φυσικά εκτατικά ιχθυοτροφεία και επισημαίνει ότι «είναι σοβαρό λάθος να επιδιώκεται μεγαλύτερη παραγωγή από ότι το σύστημα μπορεί να δώσει» και συνεχίζει λέγοντας ότι «τα μέτρα διαχείρισης πρέπει να σκοπεύουν στην διατήρηση της πολυπλοκότητας του οικοσυστήματος και όχι μονόπλευρα στην αύξηση της ιχθυοπαραγωγής».

Είναι ίσως αδιανόητο για άλλες περιοχές της Ευρώπης αυτό που συμβαίνει εδώ, αλλά για εμάς είναι απλά φυσικό να γίνονται τέτοιας έκτασης κι έντασης χωματουργικά έργα στις διεθνούς σημασίας λιμνοθάλασσες της περιοχής χωρίς να υπάρχει καν μία μελέτη σκοπιμότητας, ή ένα διαχειριστικό σχέδιο βάσει του οποίου επιχειρείται το οποιοδήποτε έργο. Αντίθετα οι μελέτες των έργων γίνονται από τους μηχανικούς της κάθε νομαρχίας, τους ίδιους που κατασκευάζουν δρόμους, οχετούς, κτίρια ή αποστραγγιστικά έργα. Οι προαπαιτούμενες μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων των έργων μόνο από τον τίτλο στο εξώφυλλο θυμίζουν ΜΠΕ. Τα στοιχεία που παραθέτουν είναι συνήθως αστήρικτα έως και παραπλανητικά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ΜΠΕ για τα ιχθυοβελτιωτικά έργα στο Πόρτο Λάγος η οποία αγνοεί το γεγονός ότι το Πόρτο Λάγος προστατεύεται ακριβώς λόγω της πλούσιας ορνιθοπανίδας από σπάνια και παγκοσμίως απειλούμενα είδη που φιλοξενεί και αναφέρει ως σημαντικότερο είδος τον πελαργό!!!

ΕΡΓΑ ΟΙΚΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΑΡΑΛΙΑΚΗΣ ΖΩΝΗΣ: Η σύγχρονη έκδοση του Αβδηριτισμού

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυθαίρετης οικιστικής ανάπτυξης με την πλέον βραχυπρόθεσμη προοπτική κέρδους αποτελεί η περίπτωση της Αλμύρας Βελόνης και της παραλίας Αβδήρων στον Ν. Ξάνθης. Σε μία περιοχή όπου μετά από ειδική χωροταξική μελέτη ανάπτυξης (Κιζήλου κ.α., 1995) και βάσει της ΚΥΑ έχει οριοθετηθεί ειδική ευρεία ζώνη τουριστικής ανάπτυξης (Γ2) η οποία εμπεριέχει όλα τα ήδη υπάρχοντα κτίσματα και πρόβλεψη για τα επόμενα χρόνια, οι Αβδηρίτες εννοούν να χτίζουν αυθαίρετα σε παρακείμενους υγρότοπους που ανήκουν στην Β΄ ζώνη υψηλής προστασίας του Εθνικού Πάρκου. Συγκεκριμένα στον υγρότοπο της Αλμύρας έχει ξεκινήσει εδώ και δύο χρόνια ένα σήριαλ αυθαιρεσίας όπου στον πρωταγωνιστικό ρόλο εμφανίζεται ο προϊστάμενος της Πολεοδομίας Ξάνθης.

Οι φερόμενοι ως ιδιοκτήτες μίας δημόσιας στην ουσία βαλτώδους έκτασης αποφάσισαν να προχωρήσουν σε ιδιωτική πολεοδόμηση και ανέθεσαν σε ένα τεχνικό γραφείο από την Αθήνα να διαχειριστεί το όλο θέμα και να κάνει τις προκαταρκτικές εργασίες (μπαζώματα, αποστραγγίσεις, ακόμα και δενδροφυτεύσεις - βλέπε και ΟΙΚΟΤΟΠΙΑ τ. 9 «Οικιστικές αυθαιρεσίες στην παραλία Βελόνης Ξάνθης»). Πρόκειται για μία υπόθεση καταφανώς παράνομη με ανάλογες γνωμοδοτήσεις του ΥΠΕΧΩΔΕ και της Διεύθυνσης Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων της περιφέρειας. Ο εισαγγελέας Ξάνθης τον Οκτώβριο του 1998 προχώρησε σε επ’ αυτοφόρω σύλληψη του εργολάβου και 5 εργοδηγών, για παράνομα μπαζώματα και άλλες εργασίες στον υγρότοπο Αλμύρας Βελώνης. Κι όμως οι εργασίες συνεχίζονται, το ίδιο και οι πωλήσεις οικοπέδων στην Αλμύρα Βελόνης. Ακόμα χειρότερα ένα ολόκληρο Νομαρχιακό Συμβούλιο και ο Νομάρχης Ξάνθης με αφορμή την υπόθεση της Αλμύρας Βελώνης και τους περιορισμούς που θέτει η ΚΥΑ για την πολεοδόμηση στις ζώνες Α΄, Β΄ και Γ΄ πρότειναν απλά και αφοπλιστικά τον αποχαρακτηρισμό όλων των υγροτόπων της παραλιακής ζώνης Ξάνθης, από ζώνες υψηλής προστασίας.

Φράγματα Νέστου

Ο μεγάλος Νέστος, ο ποταμός που διαμόρφωσε όλη την πεδιάδα της Χρυσούπολης και μέρος από την πεδιάδα της Ξάνθης, είναι πλέον εγκλωβισμένος στα αναχώματα και τα φράγματα. Στα τέλη Σεπτεμβρίου 1998 για δεύτερη φορά και για τις ανάγκες πλήρωσης του ταμιευτήρα της Πλατανόβρυσης διακόπτεται πλήρως η παροχή του ποταμού. Σύμφωνα με τους περιβαλλοντικούς όρους για την λειτουργία των φραγμάτων έπρεπε «κατά την φάση πλήρωσης των ταμιευτήρων να εξασφαλίζεται παροχή νερού ίση με 6 m3/sec ως συνολική παροχή για το φυσικό οικοσύστημα» (βλέπε και ΟΙΚΟΤΟΠΙΑ τ. 12: «Νέστος: ένα ποτάμι στερεύει»). Όμως κατά σύμπτωση την ίδια εποχή ο Νέστος έτυχε να είναι το αντικείμενο ενός πειράματος ...αποξήρανσης που διενεργείται από το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης με αποτέλεσμα να παρακρατείται το σύνολο της ροής του από τον υπό πλήρωση ταμιευτήρα. Λίγες μόνο πηγές στην περιοχή των Τοξοτών έδιναν μια ελάχιστη ροή νερού στην κοίτη του Νέστου. Κατά σύμπτωση πάλι τις ημέρες που εγκαινιάστηκε το παραπάνω φράγμα, αρχές Οκτωβρίου εγκαινιάστηκε και το Κέντρο Πληροφόρησης της Κεραμωτής. Εκεί περιμένοντας τον υφυπουργό ΠΕΧΩΔΕ κ. Κολλιοπάνο η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία είχε διανείμει ανοιχτή επιστολή καλώντας τον να σταματήσει τα ευχολόγια περί προστασίας και ανάδειξης του Δέλτα του Νέστου και να προχωρήσει στον ουσιαστικό έλεγχο της κατάστασης που διαμορφώθηκε με τα φράγματα και να εξασφαλίσει την τήρηση των περιβαλλοντικών όρων.

Παράνομες ενέργειες λόγω έλλειψης φύλαξης

Μετά την αποδυνάμωση της Δασικής Υπηρεσίας και τη μετάταξη πολλών θηροφυλάκων και δασοφυλάκων στην Πυροσβεστική Υπηρεσία έχουν πλέον μείνει ελάχιστοι δασοθηροφύλακες για την φύλαξη του Εθνικού Πάρκου. Συγκεκριμένα, για την περίοδο Αύγουστος 1998-Φεβρουάριος 1999 σε όλη την έκταση του εθνικού Πάρκου υπήρχαν λιγότεροι από 10 φύλακες στους οποίους περιλαμβάνονται και οι μόνιμοι κι εποχιακοί θηροφύλακες των κατά τόπους Κυνηγετικών Συλλόγων. Οι 4 φύλακες-ξεναγοί των δύο Κέντρων Πληροφόρησης που λειτουργούν στην περιοχή δεν έχουν ασκήσει ως σήμερα ουσιαστικά καθήκοντα φύλαξης κι ένας λόγος είναι ότι δεν τους έχουν δοθεί αρμοδιότητες αντίστοιχες με αυτές των θηροφυλάκων. Κατά συνέπεια ο ρόλος τους στην φύλαξη είναι μόνο εποπτικός. Αντίθετα σπαταλώνται δεκάδες ως κι εκατοντάδες εκατομμύρια για έργα προστασίας των υγροτόπων, κυρίως περιφράξεις, τα οποία είναι εντελώς άχρηστα όταν εγκαταλείπονται στην τύχη τους και δεν φυλάσσονται. Εξάλλου η δημιουργία ομάδων εκπαιδευμένων φυλάκων-ξεναγών σε κάθε περιοχή αποτελεί και λύση στα αυξημένο πρόβλημα της ανεργίας των νέων με τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας σχετικών με την προστασία και λειτουργία του Ε.Π.. Δυστυχώς όμως στην Ελλάδα το σύστημα θηροφύλαξης και κάθε φύλαξης εν γένει, είναι τόσο δύσκαμπτο που έχει πλέον «αυτοκαταργηθεί».

Και τα αποτελέσματα της ανύπαρκτης φύλαξης, πέρα από το θέμα του κυνηγιού που αναφέρεται σε ξεχωριστή παράγραφο, είναι θλιβερά.

Όποιος θέλει ξύλα για την σόμπα του ή τον φούρνο του δεν έχει παρά να πάει στο παραποτάμιο δάσος του Νέστου ή του Κόσυνθου ή του Κομψάτου και να κόψει ένα δέντρο 30-40-50 χρονών. Δίπλα του θα βρει συνήθως μία ή περισσότερες μπουλντόζες να παίρνουν άμμο από την κοίτη του ποταμού και πιο πέρα ένα φορτηγό ή κάποιος ιδιώτης θα πετούν ανενόχλητοι τα μπάζα και τα σκουπίδια τους. Πρόκειται για συνηθισμένες εικόνες που δεν ξενίζουν πια κανέναν. Ορισμένοι πιο θαρραλέοι προχωρούν σε διαμορφώσεις τοπίου εκχερσώνοντας μικρούς λοφίσκους που τους ενοχλούν ή ακόμη και μικρά κομμάτια από το παραποτάμιο δάσος του Νέστου.

Όλοι οι δρόμοι οδηγούν στις παραλίες

Η σύνδεση των παραλιών του Ν. Ροδόπης αποτελεί διακαή πόθο για ορισμένους παράγοντες του νομού. Όμως η αδειοδότηση ενός τέτοιου έργου είναι αδιανόητη κάτω από το παρόν καθεστώς προστασίας αποκλείοντας την κατασκευή της πολυπόθητης συνδετήριας οδού καθώς ένα τέτοιο έργο αναμένεται να καταστρέψει αμμοθίνες, λιμνοθάλασσες, αλμυρόβαλτους και έλη γλυκού νερού, το σύνολο των οποίων εντάσσεται στην Α΄ ζώνη υψηλής προστασίας του Ε.Π.. Στην Ελλάδα της απορρόφησης όμως, παρακάμφθηκε εύκολα η εθνική, κοινοτική και διεθνής νομοθεσία προστασίας του περιβάλλοντος με ένα «έξυπνο» τέχνασμα που βαφτίστηκε: «Έργα ανάδειξης - προστασίας και περιβαλλοντικά συμβατής προσπέλασης στις περιοχές Ισμαρίδας λίμνης και λιμνοθαλασσών του Νομού στον άξονα Ίμερου - Γλυφάδας - Φαναρίου - Βιστονίδας». Πρόκειται για ένα φαινομενικά φιλόδοξο σχέδιο έργων προστασίας και ανάδειξης, προϋπολογισμού 1,370 δις, που στην προκαταρκτική έκθεση υποσχόταν την κατασκευή ποδηλατοδρόμων, παρατηρητηρίων, νησίδων, έργων επαναπλημμυρισμού ελών, αποκατάσταση παρόχθιου δάσους και άλλων. Ήταν πολύ καλό για να είναι αληθινό, όπως λένε και οι αγγλοσάξονες, και η πρότερη ιστορία του παραλιακού δρόμου μόνο επιφυλακτικότητα θα μπορούσε να εμπνεύσει για την υλοποίηση αυτού του σχεδίου.

Δυστυχώς η επιβεβαίωση των αμφιβολιών για τις προθέσεις του έργου ήρθε φέτος τον Μάρτιο όταν το Ν. Σ. Ροδόπης ενέκρινε τους περιβαλλοντικούς όρους της ΜΠΕ με τον ομώνυμο τίτλο που περιλαμβάνει πλέον το εξής ένα έργο: την ασφαλτόστρωση ενός δρόμου σύνδεσης των παραλιών από την Γλυφάδα ως τον Ίμερο ο οποίος διατρέχει σε μήκος 10 χλμ. την Β΄ ζώνη και 4 χλμ. την Α΄ ζώνη. Φαρδύς 8,5 μ. με προδιαγραφές για ταχύτητα 60 χλμ. ο νέος δρόμος γίνεται για να διευκολύνει την πρόσβαση στις παραλίες, την αξιοποίησή τους και την τουριστική ανάπτυξη. Ίσως το Ν.Σ. θεώρησε αμελητέο το γεγονός ότι στην εν λόγω περιοχή δεν έχουν προβλεφθεί θύλακες τουριστικής ανάπτυξης σύμφωνα με την ΚΥΑ 5796/96, αλλά αντίθετα το μεγαλύτερο μέρος της βρίσκεται στην ζώνη Α΄ υψηλής προστασίας. Ακόμη στην ΜΠΕ αναφέρονται σαν λόγοι κατασκευής του δρόμου η δημιουργία θέσεων εργασίας και η προώθηση της αντίληψης στον τοπικό πληθυσμό ότι το κράτος ενδιαφέρεται. Ένα ενδιαφέρον μονόπλευρο, κοντόφθαλμο και μονομερές. Στο ίδιο μοτίβο προωθούνται ή και κατασκευάζονται παραλιακοί δρόμοι και σε άλλες περιοχές κυρίως στην παραλία Αβδήρων, Μυρωδάτου, Μαγγάνων αλλά και Αρωγής, Μέσης, Γλυφάδας και Κεραμωτής για να δημιουργηθεί υποδομή για τους μελλοντικούς, παράνομους ως επί το πλείστον παραθεριστικούς οικισμούς.

Ηλιοβασίλεμα στο Ερατεινό

Βιβλιογραφία

[1] Κοκκινάκης, Α.Κ. & Ψαλτοπούλου Χ.Δ. Ποιοτικές και ποσοτικές μεταβολές της αλιευτικής παραγωγής των Λιμνοθαλασσών του συστήματος της Βιστονίδας ως δείκτης για την ορθολογική αλιευτική τους διαχείριση [2] ΠΑΚΕΘΡΑ Δελτίο τύπου, Ξάνθη 10/3/1999 [3] ΠΑΚΕΘΡΑ Φυσικό Περιβάλλον Θράκης, Ξάνθη, Απρίλιος - Μάϊος 1998 [4] Εφημερίδα Ενημέρωση 4/3/1999 [5] Syropoulos, A, Gantidis, N, 1992. The soils of the perimetric zone of Lake Vistonis. In : Conservation and management of Greek Wetlands, proceedings of a Greek Wetlands Workshop held in Thessaloniki, Greece. P.A. Gerakis (Editor), IUCN, 1992, pp 349 - 355. [6] Παναγιωτοπούλου, Μ. και Μπουρδάκης, Σ., 1998. Αναφορά για τα έργα στο Εθνικό Πάρκο Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Τμήμα Α. Λίμνη Βιστονίδα. [4] Παγκόσμιο Ταμείο για την Φύση, Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, Εταιρεία Προστασίας Πρεσπών Birdlife International. Biodiversity conservation in EU. [7] Κοκκινάκης Α.Κ., Θεοδωρίδου, Α.Μ., Καλλιανιώτης, Α. Μεταβολές στη δομή της Αλιευτικής παραγωγής των λιμνοθαλασσών των εκβολών του ποταμού Νέστου και δυνατότητες βελτίωσης της παραγωγικής του ικανότητας (υπό δημοσίευση). [8] Σίνης, Ι., κ.α., 1993. Ποιοτική και ποσοτική μελέτη του γόνου ευρύαλων εμπορεύσιμων ψαριών στη λιμνοθάλασσα του Πόρτο Λάγος και την λίμνη Βιστονίδα, και διερεύνηση για μεγαλύτερη απόδοση του ιχθυοτροφείου του Πόρτο Λάγος.