Τέλος εποχής για τους Γύπες; (Μέρος 1ο από 3)

“Τα συμμαχικά στρατεύματα που είχαν καταλάβει τη Μακεδονία στον πόλεμο, είχαν πολύ διαφορετικό τρόπο ζωής από τους προκατόχους τους. Οι δρόμοι, που ήταν σπαρμένοι με πτώματα αλόγων και μουλαριών, καθαρίστηκαν με ταχύτητα, μόλις έφτασαν τα Βρετανικά στρατεύματα στη χώρα. Και καθώς όλα τα απορρίμματα καταστράφηκαν αμέσως μετά με στρατιωτική πειθαρχία, η χώρα γρήγορα έγινε πιο καθαρή. Οι Ασπροπάρηδες όμως, φαίνονταν να είναι πιο πολλοί στην Σερβική πλευρά των συνόρων, όπου η κατάσταση της χώρας ήταν πιο κοντά στις ανάγκες των πουλιών αυτών, από ότι η πολύ πιο καθαρή, υπό Βρετανική κατοχή περιοχή”.

Εκατοντάδες πτωματοφάγα είδη, από τα μικρόβια ως και έντομα, ψάρια, θηλαστικά και πουλιά, επιτελούν μία ζωτικής σημασίας εργασία για τη λειτουργία της ζωής στη γη, καταναλώνοντας νεκρό κρέας. Μεταξύ τους, οι γύπες είναι μοναδικά στη φύση, αποκλειστικά πτωματοφάγα είδη που πρωτοεμφανίστηκαν πριν από 50 εκατομμύρια χρόνια στη γη (Campbell 2015). Από τότε που τα πρώτα ανθρωποειδή περπάτησαν στη γη, περίπου 4 εκατομμύρια χρόνια πριν, διάφορες συνεξελικτικές διαδικασίες έδεσαν τη ζωή του ανθρώπου με τους γύπες. Οι γύπες του Παλιού Κόσμου και του Νέου Κόσμου διείσδυσαν στις μυθολογίες κι έγιναν σύμβολα των λαών, σε όλες τις ηπείρους, όπου υπάρχουν αυτά τα θαυμαστά πλάσματα. Στη μακρυά πορεία της ανθρώπινης προϊστορίας και ιστορίας, ο άνθρωπος από ακόλουθος των πτωματοφάγων, στην αναζήτησή του για τροφή, σταδιακά έγινε “αρχηγός” των γυπών, παρέχοντας πτώματα σε όλο και πιο αυξανόμενες ποσότητες, κατά τα τελευταία 10.000 χρόνια κυνηγιού και κτηνοτροφίας. Ωστόσο από τα τέλη του 20ου αιώνα, γρήγορες κι εκτεταμένες αλλαγές στο τοπίο και στις χρήσεις γης, καθώς και η εφαρμογή της νέας υγειονομικής πολιτικής της Ε.Ε. στερούν από τους γύπες την κύρια πηγή τροφής τους. Επιπλέον, η “πρόοδος” και η επέκταση των ανθρώπινων κοινωνιών στον μοντέρνο δυτικό τρόπο ζωής, φέρνει νέες απειλές όπως οι ανεμογεννήτριες, τα ηλεκτρικά εναέρια δίκτυα και τα δηλητηριασμένα δολώματα... Όλα αυτά κάνουν το μέλλον των γυπών πολύ αβέβαιο, παγκοσμίως....

Οι σύγχρονες κοινωνίες θα πρέπει να αναρωτηθούν αν θα επιτρέψουν στους γύπες να συνεχίσουν να προσφέρουν τις οικοσυστημικές υπηρεσίες τους στο μέλλον, ή αν θα τους αφήσουν να χαθούν.

Οι θεαματικές ζωές των γυπών

Οι γύπες εξελίχτηκαν σε έναν κόσμο αφθονίας, στην ακμή της Εποχής των Θηλαστικών, όταν τεράστια κοπάδια από μεγάλα θηλαστικά έτρεχαν στην Αφρική, στην Ευρώπη και στη Βόρειο Αμερική. Κάθε γιγαντιαίο γεύμα μπορούσε να θρέψει τεράστια σμήνη από μεγάλους γύπες, πολύ πιο εύκολα από οποιαδήποτε άλλο εναλλακτικό τρόπο ζωής για ένα αρπακτικό πουλί (Campbell 2015). Μέσα σε μερικά εκατομμύρια χρόνια, οι γύπες ανέπτυξαν ειδικές μορφολογικές, ανατομικές και συμπεριφορικές προσαρμογές που τους δίνουν τη δυνατότητα για καλύτερη αξιοποίηση της μοναδικής τροφικής πηγής τους, που είναι τα πτώματα. Ακριβής όραση, μεγάλα φτερά για να μπορούν να ανεμοπορούν, κοινωνική τροφοληψία, συνεργασία με μεγάλα αρπακτικά και άλλα είδη πουλιών και σχηματισμοί πετάγματος που δημιουργούν δίκτυα πληροφοριών στον ουρανό... Όλα αυτά βοηθούν την αποτελεσματικότητά τους στο να εντοπίζουν και να αξιοποιούν στο έπακρο μια πηγή τροφής που η διαθεσιμότητά της και η κατανομή της είναι χωρικά και χρονικά απρόβλεπτη (Campbell 2015, Cortés-Avizanda et al. 2014, Ruxton & Wilkinson 2012).

Το γυμνό κεφάλι των γυπών, σε συνδυασμό με την παραγωγή πολύ ισχυρών στομαχικών οξέων, μειώνει τους κινδύνους ασθενειών από τους δυνητικά θανατηφόρους μικροοργανισμούς που αναπτύσσονται σε πτώματα προχωρημένης σήψης. Η αναγκαστική πτωματοφαγία έχει διαμορφώσει τις καταπληκτικές ζωές αυτών των πουλιών και τους έχει δώσει κάποια κοινά χαρακτηριστικά όπως η αργοπορημένη σεξουαλική ωρίμανση και ο σχετικά υψηλός βαθμός επιβίωσης των ενήλικων πουλιών. Το αποτέλεσμα είναι ένα από τα πιο χαμηλά αναπαραγωγικά ποσοστά στον κόσμο των πουλιών, που περιορίζει την αύξηση των πληθυσμών τους μέσα στον χρόνο και κάνει όλα τα είδη γυπών ιδιαίτερα ευάλωτα στις ανθρωπογενείς καταστροφές των αποικιών τους και στην ανθρωπογενή ή και στη φυσική υψηλή θνησιμότητα (Ogada et al. 2012).

Παγκοσμίως υπάρχουν 23 είδη γυπών, από τα οποία τα 16 είδη είναι στον Παλιό Κόσμο (Ευρώπη, Αφρική, Ασία) και 7 είδη βρίσκονται στον Νέο Κόσμο (Βόρεια και Νότια Αμερική). Οι γύπες του Νέου και του Παλιού κόσμου είναι ένα από τα πιο τυπικά παραδείγματα “συγκλίνουσας εξέλιξης”[1], που είναι ένα φαινόμενο όπου μέσα από ανεξάρτητες εξελικτικές διαδρομές, εμφανίζονται παρόμοια ή και ολόϊδια χαρακτηριστικά σε είδη που ανήκουν σε διαφορετικές οικογένειες, γένη, τάξεις κλπ, ή που βρίσκονται σε γεωγραφική απομόνωση και σύμφωνα με τις παραλλαγές στην τροφική τους βάση και σε διαφορετικές ηπείρους (Campbell 2015). Οι γύπες του Παλαιού Κόσμου κατατάσσονται στις οικογένειες των Αρπακτικών (Accipitridae) εκεί όπου βρίσκονται οι αετοί και τα γεράκια, και χρησιμοποιούν κυρίως την όρασή τους για την εύρεση της τροφής. Στην Αφρική αυτοί οι γύπες εξαρτώνται για φαγητό περισσότερο από τους πληθυσμούς των άγριων οπληφόρων, ενώ στην Ευρώπη υπήρξαν κυρίως συνδεδεμένοι με την παραδοσιακή εκτατική κτηνοτροφία, τις νομαδικές πρακτικές και τα παραπροϊόντα των σφαγείων. Για τους γύπες του Νέου Κόσμου δεν έχει ακόμη προσδιοριστεί η γενετική καταγωγή τους και κάποια είδη (όπως αυτά της Οικογένειας Cathartidae) χρησιμοποιούν την όσφρηση όσο και την όραση για εύρεση τροφής. Στα τροπικά δάση της Νότιας Αμερικής, οι γύπες πετάνε μέσα στο δάσος, ενώ στη Βόρειο Αμερική οι γύπες τρέφονται με άγρια οπληφόρα,εκτρεφόμενα ζώα και θαλάσσια θηλαστικά.

Είναι αρκετά επιτακτικό να καταλάβουμε αυτήν την αδρή κατηγοριοποίηση ώστε να μπορέσουμε να κατανοήσουμε τους λόγους για τη μείωση των γυπών, και τις συνθήκες πίσω από τον αγώνα επιβίωσης που δίνουν οι γύπες στον 21ο αι.