Προστατεύοντας τις οικοσυστημικές υπηρεσίες στην Κρήτη μέσω του έργου IMPRECO

Τα φυσικά οικοσυστήματα προσφέρουν δωρεάν και πολύτιμες υπηρεσίες, τις αποκαλούμενες «υπηρεσίες οικοσυστημάτων», οι οποίες αποτελούν τη βάση κάθε κοινωνικής και οικονομικής διαδικασίας και είναι θεμελιώδους σημασίας για την ίδια την ανθρώπινη ύπαρξη. Ο εξαιρετικός αυτός πλούτος είναι το κοινό φυσικό κεφάλαιο που πρέπει να εκλαμβάνεται ως ο πυρήνας οποιουδήποτε μοντέλου βιώσιμης ανάπτυξης. Η εν λόγω προσέγγιση ονομάζεται «Προσέγγιση Υπηρεσιών Οικοσυστήματος» και ενσωματώνει την αξία του οφέλους που προέρχεται από τις υπηρεσίες οικοσυστημάτων στη διαδικασία λήψης αποφάσεων για τη διατήρηση και την αξιοποίησή τους στο διηνεκές. Ωστόσο, οι ανθρώπινες και φυσικές πιέσεις, όπως η ρύπανση, η διάθεση αποβλήτων, οι χρήσεις γης, η υπερεκμετάλλευση των φυσικών πόρων, η κλιματική αλλαγή και η απώλεια της βιοποικιλότητας υπονομεύουν την υγεία των οικοσυστημάτων και, κατά συνέπεια, την ικανότητά τους να παρέχουν τις υπηρεσίες που είναι θεμελιώδεις για τις συνθήκες διαβίωσης των ανθρώπων.

Το έργο IMPRECO [1] εφαρμόζει με καινοτόμο τρόπο την προσέγγιση των υπηρεσιών οικοσυστήματος:

• Οι Προστατευόμενες Περιοχές διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην προστασία, τη διατήρηση και τη συνδεσιμότητα των οικοσυστημάτων, καθώς, επίσης αποτελούν και τον τρόπο με τον οποίο οι υπηρεσίες οικοσυστημάτων «μεταφέρονται» στις τοπικές κοινότητες. Το IMPRECO ενισχύει τη δυνατότητά τους ως εργαστήρια να δοκιμάσουν να εφαρμόσουν 7 καινοτόμα μέτρα για τη μείωση των πιέσεων στα οικοσυστήματα, διατηρώντας, ενισχύοντας και αποκαθιστώντας παράλληλα, την ικανότητά τους να παρέχουν υπηρεσίες ζωτικής σημασίας για τις τοπικές κοινωνίες.
• Η βιώσιμη ανάπτυξη μετατρέπεται σε κοινωνική πρακτική μόνο όταν όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη (κοινωνικοί εταίροι) αναγνωρίζουν την ανάγκη για διαχείριση του φυσικού κεφαλαίου ενώνοντας τα διαφορετικά συμφέροντα υπό μια μακροπρόθεσμη προοπτική. Προκειμένου να επιτευχθεί το αποτέλεσμα αυτό, είναι απαραίτητο να εφαρμοστεί στη διαδικασία λήψης αποφάσεων μια προσέγγιση διαχείρισης βασισμένη στην κοινωνία. Το IMPRECO δημιουργεί 7 Μόνιμα Τοπικά Συμβούλια, αποτελούμενα από 105 αρμόδιους φορείς, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται διαχειριστές προστατευόμενων περιοχών, δημόσιοι φορείς, σχολεία και οικονομικοί φορείς βελτιώνοντας, έτσι, τις δεξιότητές τους για την προστασία, τη διατήρηση και την ενίσχυση των οικοσυστημάτων και των συναφών υπηρεσιών μέσα από εκπαιδευτικά εργαλεία.
  
• Τα οικοσυστήματα είναι περιβαλλοντικά συνδεδεμένα και απειλούνται από πιέσεις που δημιουργούνται σε διακρατικό επίπεδο. Η διαφύλαξη του φυσικού κεφαλαίου, προκειμένου να είναι αποτελεσματική, απαιτεί μια διακρατική προσέγγιση. Το IMPRECO αναπτύσσει ένα Διακρατικό Δίκτυο με Κοινή Στρατηγική που αποσκοπεί στην ενίσχυση και βελτίωση των υφιστάμενων πρακτικών για την προστασία του περιβάλλοντος και τη διαχείριση των οικοσυστημάτων μέσω της διακρατικής συνεργασίας.
  

Σχέδιο Εργασίας

Σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα του έργου το σχέδιο εργασίας περιλάμβανε τα ακόλουθα:

• Παρακολούθηση και αξιολόγηση των οικοσυστημάτων και των κοινωνικο-οικονομικών συστημάτων: α) προκαταρκτικές μελέτες για τη χαρτογράφηση της βιοποικιλότητας, των οικοτόπων, των οικοσυστημάτων και των συναφών υπηρεσιών, β) αναγνώριση και παρακολούθηση των ενδεικτικών ειδών, και γ) προσδιορισμός των σημαντικότερων ενδιαφερομένων μερών και οργάνωση τοπικών ομάδων εργασίας.
• Διαχείριση υπηρεσιών οικοσυστημάτων: α) αναγνώριση βασικών οικοσυστημάτων για τη δοκιμή συμμετοχικών μοντέλων διαχείρισης, β) εφαρμογή 7 πιλοτικών δράσεων σχετικά με τη διαχείριση των οικοσυστημάτων, γ) οργάνωση βάσης δεδομένων καλών πρακτικών, δ) υιοθέτηση μιας διακρατικής στρατηγικής, και ε) ενεργοποίηση μόνιμων συνεργασιών με τα ενδιαφερόμενα μέρη.
• Δικτύωση και διάχυση της γνώσης: α) δημιουργία του διακρατικού δικτύου, β) ανάπτυξη διαδικτυακής πλατφόρμας ανταλλαγής γνώσεων και ηλεκτρονικής μάθησης, και γ) ανάπτυξη και εφαρμογή κοινού εκπαιδευτικού προγράμματος για σχολεία και νέους.

Ακολουθεί συνέντευξη με τον Δρ. Μιχάλη Προμπονά, Επιστημονικό Υπεύθυνο Εργαστηρίου Οικολογίας & Διαχείρισης Περιβάλλοντος ΜΦΙΚ, Πανεπιστήμιο Κρήτης - Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης (ΜΦΙΚ), για το ευρωπαϊκό έργο «IMPRECO».

Η Περιφέρεια Κρήτης συμμετέχει ως εταίρος στο ευρωπαϊκό έργο IMPRECO – “Κοινές στρατηγικές και βέλτιστες πρακτικές για τη βελτίωση της διακρατικής προστασίας της ακεραιότητας και των υπηρεσιών των οικοσυστημάτων”, το οποίο υλοποιείται στο πλαίσιο του προγράμματος INTERREG ADRION 2014-2020 και την περίοδο αυτή πλησιάζει στη λήξη του. Μπορείτε να μας πείτε λίγα λόγια για το έργο και για τον ρόλο του ΜΦΙΚ στην υλοποίησή του;

Σκοπός του έργου IMPRECO είναι η ενίσχυση του ρόλου που διαδραματίζουν οι προστατευόμενες περιοχές του Δικτύου NATURA 2000 στην περιοχή υλοποίησης των έργων Interreg ADRION [2], όσον αφορά στη διατήρηση της βιοποικιλότητας, των οικοσυστημάτων και των υπηρεσιών τους. Στο έργο συμμετέχουν επτά (7) εταίροι από πέντε (5) χώρες (Ιταλία, Σλοβενία, Κροατία, Αλβανία και Ελλάδα). Στο πλαίσιο του έργου IMPRECO, κάθε εταίρος ορίζει μία παράκτια προστατευόμενη περιοχή ως «πιλοτική περιοχή» και δημιουργεί μια Κοινή Ομάδα Εργασίας (Joint Task Force), ως μόνιμο «τοπικό συμβούλιο», για τον σχεδιασμό, την εφαρμογή και την παρακολούθηση πιλοτικών δράσεων και τη δημιουργία καλών πρακτικών. Στο τέλος καταλήγουν σε μία κοινή μεθοδολογία για την επιλογή και εφαρμογή των καλύτερων μέτρων διαχείρισης σε τοπικό επίπεδο και, βάσει αυτής, αναπτύσσουν μία Κοινή Στρατηγική για τη διαχείριση των οικοσυστημάτων.

Η Περιφέρεια Κρήτης επέλεξε ως πιλοτική περιοχή την προστατευόμενη περιοχή «Βορειανατολικό Άκρο Κρήτης», στην οποία τρεις περιοχές του Δικτύου NATURA 2000 αλληλεπικαλύπτονται μερικώς (GR4320006, GR4320009 και GR4320011), και έχει συστήσει Κοινή Ομάδα Εργασίας στην οποία προεδρεύει ο Φορέας Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών Κεντρικής και Ανατολικής Κρήτης και συμμετέχουν το Γεωπάρκο Σητείας, ο Δήμος Σητείας, το Πανεπιστήμιο Κρήτης – ΜΦΙΚ και άλλοι φορείς που δραστηριοποιούνται στην περιοχή (επαγγελματικές ενώσεις, εθελοντικές ομάδας, ΜΚΟ, κ.λπ.). Το ΜΦΙΚ αποτελεί βασικό μέλος της Κοινής Ομάδας Εργασίας, καθώς είναι το μοναδικό ερευνητικό ινστιτούτο της Κρήτης που ασχολείται με τη μελέτη, προστασία και βιώσιμη διαχείριση της βιοποικιλότητας και των προστατευόμενων περιοχών, με πολύ σημαντικό ρόλο στον σχεδιασμό και στην υλοποίηση των δράσεων του IMPRECO.

Ποιες είναι οι δράσεις στις οποίες συμμετείχε ενεργά το ΜΦΙΚ και με ποιον τρόπο;

Όλες οι δράσεις του IMPRECO είχαν άμεση σχέση με τις δραστηριότητες του ΜΦΙΚ στην πιλοτική περιοχή και ως εκ τούτου συμμετείχαμε σχεδόν σε όλες τις δράσεις. Ενδεικτικά αναφέρω: α) την επιστημονική παρακολούθηση σημαντικών ειδών και οικοτόπων, β) την υλοποίηση δύο (2) πιλοτικών δράσεων που αφορούσαν στην κατασκευή τεχνητών φωλιών για τον Μαυροπετρίτη στην Ελάσσα και στην πλήρωση λιμνίων για τον Κρητικό βάτραχο και τα πουλιά, γ) την ανάπτυξη και εφαρμογή σε σχολεία ενός πρότυπου εκπαιδευτικού προγράμματος που συνοδεύτηκε από επισκέψεις μαθητών στην πιλοτική περιοχή, δ) τη δημιουργία ενός ενημερωτικού προγράμματος με παρουσιάσεις για έξι σημαντικά είδη και οικοτόπους, ε) τη δημιουργία χαρτών με οικοτουριστικές διαδρομές και σημεία οικολογικού ενδιαφέροντος για τους τουρίστες, που εντάχθηκαν (οι χάρτες και οι διαδρομές) σε φυλλάδιο μαζί με κώδικα καλής συμπεριφοράς κ.ά.

Επίσης, πολύ σημαντικό θεωρούμε και το «Πιλοτικό Σχέδιο Δράσης για τις προστατευόμενες περιοχές στο Βορειοανατολικό Άκρο Κρήτης – Δράση 2: Καθορισμός μέτρων διαχείρισης», που εκπονήθηκε από την εταιρεία Περιβαλλοντικών Συμβούλων NCC ΕΠΕ και το ΜΦΙΚ στο πλαίσιο του έργου IMPRECO. Στόχος του Πιλοτικού Σχεδίου Δράσης ήταν να αναπτυχθούν, να δοκιμαστούν και να προταθούν στον νεοσύστατο (με βάση τον Ν.4519/2018) Φορέα Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών Κεντρικής και Ανατολικής Κρήτης συγκεκριμένα μέτρα διαχείρισης που προωθούν τις στοχευόμενες οικοσυστημικές υπηρεσίες μέσω της προστασίας απειλούμενων ειδών και οικοτόπων της πιλοτικής περιοχής (Μαυροπετρίτης, Φοινικόδασος Βάι, Κρητικός Βάτραχος, Μεσογειακή Φώκια, Λιβάδια Ποσειδώνιας).

Το ΜΦΙΚ επίσης, ως μέλος της Κοινής Ομάδας Εργασίας, συμμετείχε στις τακτικές συναντήσεις της, όπου εκτός από την παρακολούθηση του έργου χτιζόταν βήμα-βήμα και η Κοινή Στρατηγική, η υπογραφή της οποίας θα σηματοδοτήσει την ίδρυση του Διακρατικού Δικτύου Προστατευόμενων Περιοχών για τις Οικοσυστημικές Υπηρεσίες (PARES - Protected AReas for Ecosystems Services).

Πώς αξιολογείτε τα αποτελέσματα του έργου και τι θεωρείτε ότι μπορεί να αφήσει στην περιοχή;

Το έργο IMPRECO έχει ως χαρακτηριστικό του το ότι έχει εμπλέξει από την έναρξή του τους ενδιαφερόμενους φορείς / κοινωνικούς εταίρους και μάλιστα με ένα τέτοιο οργανωτικό σχήμα το οποίο μπορεί να λειτουργήσει και μετά τη λήξη του έργου. Άρα το πρώτο και κύριο αποτέλεσμα του έργου είναι η δημιουργία και λειτουργία της Κοινής Ομάδας Εργασίας.

Το έργο επίσης είχε πολύ διακριτά αποτελέσματα που θα αφήσουν μία υποδομή για τη συνέχιση των δράσεων στην περιοχή. Για παράδειγμα, τα Εκπαιδευτικά Προγράμματα όλων των εταίρων έχουν ενταχθεί σε μία Πλατφόρμα Ηλεκτρονικής Μάθησης, απ’ όπου ο κάθε δάσκαλος / καθηγητής μπορεί να αντλεί υλικό για σχετικά μαθήματα.

Επίσης: α) όλες οι Καλές Πρακτικές έχουν συλλεχθεί σε ένα Ηλεκτρονικό Ευρετήριο (IMPRECO Repository of Good Practices) [3], το οποίο αποτελεί ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο για τους Φορείς Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών (ΦΔΠΠ), β) το ενημερωτικό πρόγραμμα για τα έξι (6) σημαντικά είδη μπορεί να παρουσιάζεται σε Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (ΚΠΕ) και άλλα ενημερωτικά κέντρα και να συμπεριλάβει και άλλα είδη, γ) οι πιλοτικές δράσεις (τεχνητές φωλιές και λιμνία) θα συνεχίσουν να εφαρμόζονται από τους αρμόδιους φορείς και τους εθελοντές, δ) οι χάρτες και τα φυλλάδια με τις οικοτουριστικές διαδρομές θα προωθηθούν από τα ηλεκτρονικά μέσα αλλά και χέρι με χέρι, για να αυξήσουν το ενδιαφέρον για το φυσικό περιβάλλον αλλά και να κατευθύνουν τις τουριστικές ροές με τρόπο που να μην δημιουργούν πιέσεις σε αυτό.

Τέλος, σημαντικό όφελος για την περιοχή της Βορειοανατολικής Κρήτης είναι η ένταξή της στο προαναφερόμενο Διακρατικό Δίκτυο «PARES», από όπου μπορεί να αποκομίσει πλούσια εμπειρία και νέα εργαλεία για τη διατήρηση της ακεραιότητας των οικοσυστημάτων και την αποτελεσματικότερη διαχείριση των οικοσυστημικών υπηρεσιών.