Από το 2020 στο 2050: νέα εποχή – νέοι στόχοι για την Ευρωπαϊκή Ένωση

Α. Θεματικές Στρατηγικές της ΕΕ

Το 2020 ήταν πάντα ένα έτος ορόσημο για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ). Ευρωπαϊκή Επιτροπή και Κράτη Μέλη είχαν μεταφέρει από τις αρχές του 21ου αιώνα όλους τους δύσκολους στόχους για το φυσικό περιβάλλον στο 2020, ένα έτος που φάνταζε τότε μακρινό και «εύηχο». Στην πορεία των είκοσι χρόνων, κάποιοι από τους στόχους επιτεύχθηκαν (λίγοι), άλλοι ενισχύθηκαν με ακόμη πιο φιλόδοξους στόχους και δράσεις (αρκετοί), ενώ άλλοι απλά εγκαταλείφθηκαν. Σε αυτά τα χρόνια το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής έγινε ακόμη πιο επιτακτικό, οπότε ο μετριασμός και η αποτροπή των κλιματικών αλλαγών για τη φύση και των άνθρωπο μπήκε σοβαρά στην ατζέντα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Και ακριβώς επειδή αυτή η νέα («κλιματική») μάχη χρειάζεται χρόνο για να κερδηθεί, τέθηκε ένα νέο έτος ως ορόσημο, το 2050 με έτη ενδιάμεσης «αξιολόγησης» και «επαναπροσδιορισμού» τα έτη 2030 και 2040.

Έτσι, μετά την αξιολόγηση των αποτελεσμάτων των κύριων περιβαλλοντικών στρατηγικών της ΕΕ τη διετία 2019-2020, η ΕΕ ανακοινώνει σταδιακά τις νέες περιβαλλοντικές πολιτικές μέχρι το 2030. Για το 2030 οι θεματικές στρατηγικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης διατηρούνται, όμως διασυνδέονται ορθότερα (καλύτερη διακυβέρνηση). Προσπαθούν δηλαδή να εξαλείψουν στις νέες τα αντικρουόμενα σημεία μεταξύ των στρατηγικών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιων αντικρούσεων είναι οι άμεσες αποζημιώσεις για τους αγρότες μέσα από την Κοινή Αγροτική Πολιτική προκειμένου να εξασφαλίσουν εντατικότερες αγροτικές καλλιέργειες, ενώ η Στρατηγική για τη Βιοποικιλότητα ζητούσε περισσότερες φυσικές εκτάσεις και εκτατικότερη γεωργία. Ένα άλλο κραυγαλέο παράδειγμα είναι η Στρατηγική για το Κλίμα που ζητά την ενίσχυση των εγκαταστάσεων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμους πόρους (π.χ. αιολικά πάρκα και υδροηλεκτρικά εργοστάσια) και της Στρατηγικής για τη Βιοποικιλότητα που ζητούσε να διατηρηθούν ή να ενισχυθούν τα είδη πουλιών προτεραιότητας της ΕΕ (π.χ. Χρυσαετός, Μαυροπετρίτης, Αρτέμης, κλπ.) ή οι οικότοποι προτεραιότητας (π.χ. αλίπεδα της ενδοχώρας, ξηροί ημιφυσικοί λειμώνες και περιοχές όπου φύονται θάμνοι σε ασβεστολιθικά υποστρώματα, ποταμοί με παρόχθια ξυλώδη βλάστηση, εκτάσεις θαλάσσιας βλάστησης με Ποσειδωνία, κλπ).

Η Στρατηγική για το Κλίμα συνεχίζει την υλοποίηση της αφού είχε 30ετή ορίζοντα εφαρμογής, όπως και η Θαλάσσια Στρατηγική που επιπλέον έχει μορφή Οδηγίας Πλαίσιο. Η νέα Στρατηγική για τη Βιοποικιλότητα έχει δημοσιοποιηθεί (2020-2030), ενώ η νέα Δασική Στρατηγική είναι υπό διαμόρφωση (2020-2030) μέσω συναντήσεων κορυφής ή εμπειρογνωμόνων και δημοσίων διαβουλεύσεων. Η νέα Κοινή Αγροτική Πολιτική, δηλαδή η Αγροτική Στρατηγική, δεν έχει ακόμη οριστικοποιηθεί, γιατί συνδέεται άμεσα με τη χρηματοδότηση από τα Κράτη Μέλη και το Brexit, υπάρχουν όμως συγκεκριμένες προτάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής επί του περιεχομένου της.

Οι θεματικές Στρατηγικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν είναι απλά σχέδια επί χάρτου, είναι κρίσιμα εργαλεία αποφάσεων, παρόλο που είναι γενικές μη δεσμευτικές πολιτικές αποφάσεις. Είναι εργαλεία γιατί συνδέονται έμμεσα με τις χρηματοδοτήσεις της ΕΕ (εκτός από την Κοινή Αγροτική Πολιτική που έχει δικό της προϋπολογισμό), και άμεσα με τις ειδικές δράσεις της ΕΕ. Γι’ αυτό ακριβώς το λόγο κάθε Στρατηγική της ΕΕ διαμορφώνεται και επικυρώνεται από το ευρωπαϊκό «θεσμικό τρίγωνο» (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Ευρωκοινοβούλιο και Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης/ Κράτη Μέλη), διαδικασία που απαιτεί πολύ χρόνο.

Β. Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία (Green Deal)

Η Ευρωπαϊκή Ένωση για να διασφαλίσει την οριζόντια διασύνδεση όλων των παραπάνω περιβαλλοντικών θεματικών στρατηγικών, αλλά και των περιβαλλοντικών στρατηγικών με την οικονομική στρατηγική της ΕΕ (Στρατηγική για Έξυπνη, Διατηρήσιμη και Χωρίς Αποκλεισμούς Ανάπτυξη), ανέπτυξε την «Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία» (“Green Deal”). Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία αποτελεί τη νέα αναπτυξιακή στρατηγική της ΕΕ και είναι η ραχοκοκαλιά κάθε άλλης πολιτικής για τα επόμενα χρόνια. Παρόλο λοιπόν που είναι μία μη δεσμευτική (μη υποχρεωτική) πολιτική απόφαση, καθορίζει τον μακροπρόθεσμο σχεδιασμό (2020-2050) της ΕΕ και την κατανομή των πόρων της ΕΕ. Το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο/ΠΔΠ (Multiannual Financial Framework/ MFF), δηλαδή ο μεσοπρόθεσμος προϋπολογισμός της ΕΕ για την επόμενη προγραμματική περίοδο 2021-2027, εγκρίθηκε μόλις τον Δεκέμβριο του 2020 και έχει ύψος €1,074 τρις. Στο νέο ΠΔΠ 2021-2027 περιλαμβάνεται μια ισχυρή κλιματική διάσταση που διατρέχει οριζόντια όλα τα προγράμματα και δεσμεύει υποχρεωτικά το 30% των πόρων για το δράσεις για το κλίμα. Ακόμη, στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας στις αρχές του 2020 ανακοινώθηκε ένα νέο χρηματοδοτικό εργαλείο, ο Μηχανισμός Δίκαιης Μετάβασης (Just Transition Mechanism, JTM), ο οποίος θα ενισχύσει τις περιφέρειες της ΕΕ με υψηλή δέσμευση άνθρακα για την μετάβασή τους σε μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία με δίκαιο τρόπο, χωρίς να μένει κανένας πίσω. Αναμένεται ότι ο μηχανισμός αυτός θα κινητοποιήσει πόρους της τάξης των €100 δις. Για την Ελλάδα, ο μηχανισμός αυτός αφορά την άμεση διαδικασία απολιγνιτοποίησης και ειδικότερα τις λιγνιτικές περιοχές σε Δυτική Μακεδονία και Μεγαλόπολη. Οι βασικοί τομείς πολιτικής της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας είναι:

1. Βιοποικιλότητα
2. Από το αγρόκτημα στο πιάτο
3. Βιώσιμη γεωργία
4. Καθαρή ενέργεια
5. Βιώσιμη Βιομηχανία
6. Οικοδόμηση και ανακαίνιση
7. Βιώσιμη κινητικότητα
8. Εξάλειψη της ρύπανσης
9. Δράση για το κλίμα

Μάλιστα, η Πρόεδρος της ΕΕ Ούρσουλα Φον Ντε Λάιεν δήλωσε ότι η επένδυση στην πράσινη ανάπτυξη και στην επίτευξη μιας κλιματικά ουδέτερης οικονομίας μέχρι το 2050 είναι μια σημαντική πολιτική απόφαση της Ευρώπης και θα αποδειχθεί στην πορεία ότι ήταν αντίστοιχης σπουδαιότητας με την μετάβαση του ανθρώπου στο Φεγγάρι.

Επιπλέον, ο Μηχανισμός Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (Recovery and Resilience Facility, RRF), δηλαδή του χρηματοδοτικού εργαλείου προσωρινού προϋπολογισμού 672,5 δισ. € για την ανάκαμψη της ΕΕ μετά την COVID19 εποχή ή αλλιώς της εποχής «Next Generation EU», έχει συνδεθεί με τις στοχεύσεις της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας. Η Ελλάδα έχει εντάξει προς το παρόν στο Μηχανισμό Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ως εκ τούτου και την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία) την ευρεία προώθηση της ηλεκτροκίνησης, την υλοποίηση των υπό διαμόρφωση σήμερα Σχεδίων Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας (ΣΒΑΚ), καθώς και την υλοποίηση του «Εθνικού Σχέδιου Αναδασώσεων», ενώ ένα μέρος του Σχεδίου Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης για τις λιγνιτικές περιοχές προβλέπεται να χρηματοδοτηθεί από αυτόν.

Γ. Είναι όλα τόσο ρόδινα στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία;

Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία δεν έγινε αποδεκτή με την ίδια θέρμη από όλα τα Κράτη Μέλη, καθώς θέτει στόχους που δεν είναι καθολικά αποδεκτοί, όπως για παράδειγμα οι κλιματικοί στόχοι. Από την άλλη πλευρά οι ειδικές συνθήκες στην κοινωνία και την οικονομία που δημιουργήθηκαν λόγω COVID19 αποτέλεσαν ακόμα έναν παράγοντα απόρριψης της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας από κάποια Κράτη Μέλη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Πολωνία που έχει αυτό-αποκλειστεί από τη Συμφωνία βασιζόμενη σε αυτήν την επιχειρηματολογία (αν και η Πολωνία ήταν αρνητική στη Συμφωνία και πριν την εποχή COVID19 εξαιτίας της βαριάς της βιομηχανίας). Να σημειωθεί ότι τα πρώτα 13 Κράτη Μέλη που την υιοθέτησαν τον Απρίλιο του 2020 ήταν: Αυστρία, Γαλλία, Γερμανία, Δανία, Ελλάδα, Ισπανία, Ιταλία, Λετονία, Λουξεμβούργο, Ολλανδία, Πορτογαλία, Σουηδία, Φινλανδία.

Δεν ήταν μόνο όμως τα Κράτη Μέλη που ήταν διστακτικά. Η Συμφωνία ξεσήκωσε πολλές φωνές σε διάφορους κοινωνικούς εταίρους. Καταρχήν, ξεσηκώθηκαν τα Ευρωπαϊκά Εργατικά Συνδικάτα, γιατί θεωρούν ότι με την Πράσινη Συμφωνία θα χαθούν εκατομμύρια θέσεις εργασίας σε εξορυκτική βιομηχανία, βιομηχανίες ενέργειας και αυτοκινητοβιομηχανία. Θεωρούν ακόμη ότι θα πληγούν περισσότερο οι εργαζόμενοι στα Κράτη Μέλη της ανατολικής Ευρώπης, που οι βιομηχανίες είναι περιορισμένες και λιγότερο καινοτόμες, οπότε προβλέπουν ότι θα ακολουθήσει μαζική μετανάστευση προς τη Δυτική Ευρώπη.

Οι Ευρωπαϊκές Περιβαλλοντικές Οργανώσεις είχαν μικτά συναισθήματα για τη Συμμαχία: από την μια θεωρούν ότι οι στόχοι για το κλίμα είναι στη σωστή κατεύθυνση, φιλόδοξοι και αναγκαίοι, αλλά από την άλλη διαμαρτύρονται ότι για τα επόμενα 10 χρόνια θα συνεχίσουν να προωθούνται επενδύσεις σε ορυκτά καύσιμα (άνθρακας, πετρέλαιο και φυσικό αέριο). Επίσης, τονίζουν ότι οι στόχοι για τη βιοποικιλότητα είναι συντηρητικοί και δε θα καταφέρουν αυτό που υπόσχονται, ειδικά στη βιοποικιλότητα που συνδέεται με αγροτικά οικοσυστήματα. Επίσης θεωρούν ότι πρώτα θα έπρεπε να επενδυθούν πόροι στην υλοποίηση των υφιστάμενων, προτού αναπτυχθούν νέες νομοθεσίες, καθώς και ότι η Ευρώπη θα πρέπει να προχωρήσει πέρα από την εφαρμογή των συνηθισμένων (business as usual) πρακτικών. Επίσης, είναι ασαφείς οι στόχοι σε σχέση με τον περιορισμό των εισροών (ζιζανιοκτόνα και λιπάσματα) στις αγροτικές καλλιέργειες, όπως και την προώθηση της υπερκατανάλωσης μη ζωικών προϊόντων και της σπατάλης τροφίμων (food waste), ενώ ζητούν περισσότερα στον τομέα των μεταφορών.

Δ. Επιπλέον πληροφορίες

1. Γρήγορες ερωτήσεις και απαντήσεις για την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία από την ΕΕ:

1. Βιοποικιλότητα
2. Από το αγρόκτημα στο πιάτο
3. Νέες πρωτοβουλίες για την ενίσχυση του τομέα της βιολογικής γεωργίας
4. Καθαρή ενέργεια
5. Στρατηγική της ΕΕ για το μεθάνιο
6. Χημικά προϊόντα χωρίς τοξικές ουσίες
7. Βιώσιμες μπαταρίες
8. Σχέδιο Κλιματικών Στόχων για το 2030
9. Ταμείο BlueInvest
10. Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας στην Ελλάδα
11. Μηχανισμός Δίκαιης Μετάβασης και Σχέδιο Δίκαιης Μετάβασης για την Ελλάδα

2. Ενδιαφέροντα άρθρα από άλλα Μέσα Ενημέρωσης

1. Ηλεκτροκίνηση στην Ελλάδα: Έντονο παρασκήνιο και αντεγκλήσεις για τα μέτρα (Euractiv, 01.06.2020)
2. Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία 2.0 (Καθημερινή, 18.09.2020)
3. Το νομοσχέδιο για τα ΣΒΑΚ του Υποδομών, η «κόντρα» με το ΥΠΕΝ, το μέλλον στις πόλεις και τα έργα των ΟΤΑ (Economix-Euractiv, 03.10.2020)
4. Η πρόταση του WWF για ένα πράσινο πακέτο ανάκαμψης που θα ανοίξει 125.000 νέες θέσεις εργασίας στην Ελλάδα (WWF, 06.10.2020)
5. Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία : Μια κακή συμφωνία για τον πλανήτη; (ΤΟ ΒΗΜΑ, 27.10.2020)
6. Ταμείο Ανάκαμψης: Το καλοκαίρι η εκταμίευση των 32 δισ. – Πώς θα μοιραστούν (Καθημερινή, 25.11.2020)
7. Ελάχιστη πρόοδος έχει σημειωθεί στην επίτευξη των στόχων της Εθνικής Στρατηγικής για τη Βιοποικιλότητα (Green Tank, 09.12.2020)
8. "Πράσινη" συμφωνία στη Σύνοδο Κορυφής - Οι νέοι στόχοι μείωσης εκπομπών αερίων θερμοκηπίου (Ηuffingtonpost, 11.12.2020)
9. Πρασινίζει η Ελλάδα με 30 εκατομμύρια δέντρα (TA NEA, 12.12.2020)
10. Πώς η αεροπλοΐα σκοπεύει να μηδενίσει τους ρύπους της (Euractiv, 18.12.2020)
11. Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία (Green Deal) και νέες εξειδικευτικές πολιτικές, η σχέση τους με τον τομέα των Πρώτων Υλών (Σύνδεσμος Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων)
12. EU Green Deal 2020 (Birdlife Europe)
13. EU climate law: more ‘man stuck in traffic’ than ‘man on the moon’ (ΕΕΒ, 04.03.2020)
14. European Commission’s Recovery Package: time to turn Green Deal ambition into a fossil fuel-free and green recovery (Climate Action Network/ CAN, 25.05.2020)
15. Initial analysis of EU Biodiversity and Farm to Fork Strategies (BirdLife, 05.2020)
16. Δίκαιη Μετάβαση: Ιστορικό, εξελίξεις και προκλήσεις σε Ελλάδα και Ευρώπη (The Green Tank, 18.07.2020)