COVID-19, οι εκλογές στις ΗΠΑ και ο κόσμος

Πολιτικά σενάρια – θετικά και αρνητικά

Τον Μάϊο 2020, μαζί με τον Γιώργο Κωστάκο δημοσιεύσαμε δύο άρθρα [1] σχετικά με τις παγκόσμιες και εθνικές αντιδράσεις στον Covid-19 και τις επιπτώσεις τους στην παγκόσμια διακυβέρνηση. Η μεγαλύτερη επίδραση, είπαμε, θα καθοριστεί από τις αντιδράσεις της Κίνας και των ΗΠΑ. Σε αυτό το άρθρο αναλύω τις ΗΠΑ, εν μέσω τόσο της πανδημίας, όσο και των εκλογών. Τί παγκόσμιες επιπτώσεις μπορούν να έχουν οι εξελίξεις αυτές;

Το συμπέρασμά μου: ενώ οι ΗΠΑ υπήρξαν η ηγέτιδα δύναμη στην παγκόσμια τάξη που δημιουργήθηκε μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, ο ηγετικός τους ρόλος, τώρα πια έχει φθαρεί. Υπάρχουν όμως θετικά, αλλά και αρνητικά σενάρια.

Η Αμερικανική αποστασιοποίηση: μερικές ανησυχητικές τάσεις

1. Αποτυχία ανταπόκρισης των ΗΠΑ στην πανδημία

Το γεγονός ότι οι ΗΠΑ είχαν τη χειρότερη επίδοση στην αντιμετώπιση της πανδημίας, σε παγκόσμιο επίπεδο, προκαλεί έκπληξη και είναι ενδεικτικό μιας πιθανής σταδιακής υποχώρησης του ρόλου των ΗΠΑ στη διεθνή σκηνή. Υπάρχουν πέντε αιτίες για την αποτυχία των ΗΠΑ:

1. Η πολιτική ηγεσία έχει στείλει αντικρουόμενα μηνύματα και στάθηκε ανίκανη να δημιουργήσει ένα εθνικό σχέδιο για τον έλεγχο, την παροχή προστατευτικού υλικού και τον τρόπο με τον οποίο οι πολιτείες θα ακολουθήσουν με συνέπεια τις οδηγίες αντιμετώπισης της πανδημίας
2. Ο πολιτικός διχασμός μέσα στις πολιτείες, αλλά και μεταξύ των κόκκινων και των γαλάζιων πολιτειών, δημιουργεί σύγχυση και κοινωνική δυσαρμονία, οδηγώντας δυνητικά σε βία και αστάθεια
3. Στις ΗΠΑ εδώ και δεκαετίες έχει υποβαθμιστεί ο ρόλος των υπηρεσιών και των δομών δημόσιας υγείας. Αυτό σημαίνει ότι η ετοιμότητα των δομών υγείας σε ομοσπονδιακό, πολιτειακό και τοπικό επίπεδο δεν ήταν σε καλή κατάσταση όταν χτύπησε η πανδημία. Χωρίς ομοσπονδιακή χρηματοδότηση η κατάσταση γίνεται απλά χειρότερη.
4. Ορισμένα δεξιά τμήματα των ΜΜΕ, αλλά και ο Γενικός Εισαγγελέας Barr, βλέπουν τα lockdowns και τις εντολές για μάσκες, ως παραβάσεις βασικών δικαιωμάτων των Αμερικανών να επιλέγουν το πεπρωμένο τους και προειδοποιούν ότι πρόκειται για προσπάθεια της αντιπολίτευσης να στρώσει το δρόμο για τον σοσιαλισμό και τη “δικτατορία της μεγάλης κυβέρνησης”.
5. Η εμφάνιση φορτισμένων συναισθηματικά σχολίων και δηλητηριώδους ρητορικής μίσους στη χειρότερη μορφή τους, όπως επίσης και οι ισχυρισμοί για συνωμοσίες μεταξύ των Δημοκρατικών και των Ρεπουμπλικανών, και μεταξύ των Μέσων ενημέρωσης και των κοινωνικών δικτύων που υποστήριζαν την κάθε πλευρά, με τον Πρόεδρο Τραμπ να ενθαρρύνει αυτόν τον διχασμό, είναι ένα νέο χαρακτηριστικό της σύγχρονης Αμερικανικής πολιτικής που αποτρέπει μια ενιαία εθνική στρατηγική για την αντιμετώπιση της απειλής από τον Covid-19, που θα βασιζόταν σε κοινές αξίες και ένα κοινό αφήγημα.

2. Η συμβολή της πανδημίας στην πολιτική αστάθεια των ΗΠΑ

Ο Covid-19 έχει επίσης εντείνει άλλες νέες τάσεις στην Αμερικανική πολιτική και κουλτούρα. Η ρατσιστικές διακρίσεις έχουν επανέλθει στο προσκήνιο της Αμερικανικής πολιτικής συζήτησης μετά από μια σειρά περιστατικών αστυνομικής βίας. Οι διακρίσεις χρησιμοποιούνται και από δεξιούς και από αριστερούς εξτρεμιστές για να δημιουργήσουν βία και αστάθεια. Ο νόμος και η τάξη έχουν γίνει νέο θέμα για εκστρατείες. Τόσο οι διαδηλωτές, όσο και οι αντι-διαδηλωτές, κυρίως χωρίς μάσκες και χωρίς να τηρούν αποστάσεις, εντείνουν την εξάπλωση του ιού, δημιουργούν περισσότερο διχασμό και τροφοδοτούν ισχυρισμούς για υποκρισία και άνομες συμπεριφορές και από τις δύο πλευρές.

Το βιβλίο του καθηγητή Lawrence Douglas “Will He Go? Trump and Looming Election Meltdown in 2020″ και το άρθρο του Barton Gellman που δημοσιεύτηκε στις 23 Σεπτεμβρίου 22 στην ιστοσελίδα The Atlantic με τίτλο “Οι εκλογές που θα μπορούσαν να σπάσουν την Αμερική” - ανάμεσα σε άλλες παρόμοιες δημοσιεύσεις – αποκάλυψαν την ως τώρα κρυμμένη αλήθεια, ότι το Αμερικανικό Σύνταγμα δεν έχει πρόβλεψη για μια ειρηνική διαδοχή στην περίπτωση που ένας πρόεδρος που κατεβαίνει για δεύτερη θητεία, δεν θέλει να φύγει από το γραφείο του είτε κερδίζει είτε χάνει τις εκλογές. Ο Covid-19 συμβάλλει σε αυτήν την επικίνδυνη κατάσταση.

3. Εφιαλτικό σενάριο: Ατελείς συνταγματικές προβλέψεις για τη διαδοχή

Το εφιαλτικό σενάριο θα ήταν το αποτέλεσμα δύο βασικών παραγόντων:

• Πρώτον οι Δημοκρατικοί ψηφίζουν συνήθως πολύ περισσότερο με επιστολική ψήφο από ότι οι Ρεπουμπλικανοί και τώρα, εξαιτίας του Covid-19, αναμένεται ότι θα ψηφίσουν με επιστολική ψήφο ακόμη περισσότεροι από ότι σε προηγούμενες εκλογές. Οι δημοσκοπήσεις αποκαλύπτουν ότι οι Ρεπουμπλικανοί ανησυχούν πολύ λιγότερο για την πανδημία και θα ψήφιζαν περισσότερο με φυσική παρουσία στα εκλογικά κέντρα, όπως και σε προηγούμενες εκλογές.
• Δεύτερον, ο Πρόεδρος Τραμπ και οι υποστηρικτές του βλέπουν σε αυτά τα γεγονότα μία αφορμή για την απονομιμοποίηση των εκλογών, εξαιτίας της επιστολικής ψήφου – σε περίπτωση που ο Μπάϊντεν είναι στο δρόμο για τη νίκη – και μάλιστα έμπρακτα αποθαρρύνουν την επιστολική ψήφο σε πολιτείες κλειδιά (π.χ. ο Ρεπουμπλικανός Κυβερνήτης του Τέξας δήλωσε ότι θα έπρεπε να υπάρχει μία μόνο θυρίδα για επιστολικές ψήφους ανά κομητεία στην πολιτεία του, που σημαίνει ότι σε μερικές περιπτώσεις, θα υπάρχει μία θυρίδα για εκατομμύρια κατοίκους).

Το εφιαλτικό σενάριο θα μπορούσε να μην πραγματοποιηθεί αν ο Μπάϊντεν καταφέρει να κερδίσει έστω και με ελάχιστη διαφορά την ημέρα των εκλογών. Είναι όμως σημαντικό να ληφθεί υπόψη το παραπάνω σενάριο καθώς αποκαλύπτει το πόσο ευάλωτο είναι το Αμερικανικό σύνταγμα στην περίπτωση ενός αδίστακτου προέδρου που αναζητά την επανεκλογή του, ή οποιουδήποτε μελλοντικού λαϊκιστή υποψήφιου προέδρου, που βρίσκει τα συνταγματικά κενά και τα χρησιμοποιεί προς όφελός του.

Η φήμη των ΗΠΑ στον κόσμο έχει ήδη πληγεί σοβαρά από την κακή αρχική ανταπόκρισή τους στον Covid-19. Οποιαδήποτε εκλογική αστάθεια, θα διαβρώσει περαιτέρω τον δυνητικό ηγετικό τους ρόλο...

Στο εφιαλτικό σενάριο του Gellman, ο Ντόναλντ Τραμπ προηγείται στις εκλογές ενώ ο Μπάϊντεν κερδίζει μετά την καταμέτρηση του συνόλου των ψήφων. Η στρατηγική του Τραμπ είναι να αυτοανακηρυχτεί νικητής στις 3 Νοεμβρίου και να αναζητήσει βοήθεια τόσο από τα δικαστήρια, συμπεριλαμβανομένου και του Ανώτατου Δικαστηρίου, όσο και από τους συμπαθούντες Ρεπουμπλικανούς νομοθέτες και κυβερνήτες, στις πολιτείες με αμφιλεγόμενα αποτελέσματα, προκειμένου να σταματήσει οποιαδήποτε ανακαταμέτρηση.

Ως τώρα μια τέτοια κατάσταση δεν έχει ξανασυμβεί στις ΗΠΑ για περίπου 150 χρόνια. Όμως τον Ιανουάριο του 1877, όταν το Κογκρέσο συνεδρίασε στις αρχές Ιανουαρίου για να ανακηρύξει νέο Πρόεδρο, υπήρχαν δύο αντικρουόμενα αποτελέσματα από δύο σημαντικές πολιτείες. Αυτό μπορεί να συμβεί στη χειρότερη των περιπτώσεων και στις 6 Ιανουαρίου 2021. Τον Ιανουάριο του 1877 οι ηγέτες του Κογκρέσου (και άλλοι αρμόδιοι παράγοντες) κατάφεραν να διαπραγματευτούν για να αναδείξουν τον νικητή, αλλά η διαδικασία ήταν δύσκολη. Δύο ημέρες πριν από την ορκωμοσία, ο εν ενεργεία πρόεδρος Ulysses Grant, ήταν τόσο ανήσυχος που σκεφτόταν να κηρύξει στρατιωτικό νόμο και να ανακηρύξει νικητή τον Ρεπουμπλικανό υποψήφιο.

Αν ένα τέτοιο σενάριο αποδειχτεί αληθινό τότε είτε οι ηγέτες του Κογκρέσου (με συγκαλυμμένη βοήθεια από τους Στρατηγούς, τους κυβερνήτες και άλλους) θα φτάσουν σε συμβιβασμό πριν από την ορκωμοσία, ή απλώς δεν θα το κάνουν. Τότε αν ο Τραμπ κηρύξει στρατιωτικό νόμο, και τον εαυτό του πρόεδρο για τέσσερα ακόμη χρόνια, οι ΗΠΑ θα γίνουν μια “ασταθής δημοκρατία”. Δεν πρόκειται για ένα τόσο απίθανο σενάριο όσο δείχνει με την πρώτη ματιά, καθώς μερικοί ήδη έβλεπαν πιθανότητες για εμφυλιοπολεμικές καταστάσεις προς τα τέλη του 2020 και αργότερα. Οι βαθιά ριζωμένες απόψεις και η ιδεολογική ακαμψία τόσο των Δημοκρατικών όσο και των Ρεπουμπλικανών, έχουν εντατικοποιηθεί τελευταία προοιωνίζοντας άσχημες συνέπειες από τις εκλογές. Αξιοσημείωτη είναι η δήλωση της Χίλαρυ Κλίντον “ο Τζο Μπάϊντεν δεν θα έπρεπε να υποχωρήσει σε καμία περίπτωση”.

Επιπτώσεις στην παγκόσμια κοινότητα: Θέμα αξιών

Η πανδημία έχει χτυπήσει τον πλανήτη πολύ άσχημα – αυξανόμενη φτώχεια, ανισότητες και οικονομικές και κοινωνικές κακουχίες παντού. Οι επιπτώσεις της στο περιβάλλον και στην κλιματική αλλαγή δεν είναι ακόμη ξεκάθαρες. Αλλά η επίδρασή της στις αξίες μας ίσως είναι η ισχυρότερη. Οι ΗΠΑ είναι ο υπερασπιστής μιας σταθερής και παγκοσμιοποιημένης φιλελεύθερης παγκόσμιας τάξης με ελεύθερο εμπόριο και υποστήριξη σε διεθνείς οργανισμούς και συνασπισμούς. Όμως από την εκλογή του Τραμπ και μετά, έχουμε δει μια ξεκάθαρη διάβρωση του ηγετικού ρόλου των ΗΠΑ σε αυτούς τους τομείς. Οι ΗΠΑ πρωτοστάτησαν επίσης στα ανθρώπινα δικαιώματα και τις θεμελιώδεις ελευθερίες στον κόσμο, αλλά ο Τραμπ έχει επιδείξει ελάχιστο ενδιαφέρον να ακολουθήσει την παραδοσιακή στάση των ΗΠΑ.

Η φήμη των ΗΠΑ στον πλανήτη έχει ήδη χτυπηθεί ισχυρά από τους αρχικούς χειρισμούς για την αντιμετώπιση του Covid-19. Οποιαδήποτε εκλογική αστάθεια, θα διαβρώσει περαιτέρω το δυνητικό ηγετικό της ρόλο, ιδιαίτερα αναφορικά με τις δημοκρατικές αξίες και το πρότυπο που αυτή αποτελεί για νέες ή αποκατεστημένες δημοκρατίες που παλεύουν να διατηρήσουν τέτοιες αρχές και πρακτικές, εν μέσω πανδημίας και εντεινόμενων οικονομικών και κοινωνικών καταστροφών.

Ίσως η πιο επικίνδυνη τάση που προκύπτει από τις σύγχρονη αμερικανική πολιτική, είναι η προσπάθεια υπονόμευσης της αξίας της αλήθειας...

Ακόμη χειρότερα η εκλογική αστάθεια των ΗΠΑ θα μπορούσε να εμπνεύσει ένα νέα κύμα αδίστακτων ηγετών που περιχαρακώνονται τυφλά στα εθνικά συμφέροντα και στην επιβίωση του ισχυρότερου, μακρυά από την παγκοσμιοποίηση και τον διεθνισμό, τις ισχυρές πλανητικές αξίες που προήλθαν μετά τις τραγικές εμπειρίες του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και τον ιδεαλισμό των νικητριών χωρών. Οι λαϊκιστές ηγέτες και φυσικά οι δικτάτορες, μπορούν να χρησιμοποιήσουν προς όφελός τους τα ευάλωτα σημεία των δημοκρατικών συνταγμάτων και τις ξαφνικές ευκαιρίες για αρπαγή εξουσίας που δημιούργησε ο Covid-19.

Όμως ίσως η πιο επικίνδυνη τάση που εμπνέει η σύγχρονη αμερικανική πολιτική είναι η προσπάθεια υπονόμευσης της αξίας της αλήθειας. Η τιμιότητα και η ακεραιότητα δέχονται επίθεση από τους λαϊκιστές και τους οπαδούς θεωριών συνωμοσίας που θέλουν να δημιουργήσουν ένα ισχυρό συναίσθημα διαχωρισμού τύπου “εμείς και αυτοί” - οι “κακοί” και οι “πατριώτες”. Τα δυνατά συναισθήματα κυριαρχούν όταν τα “fake news” είναι το νέο πολιτικό σλόγκαν και η αλήθεια χάνει την επίδρασή της σαν δύναμη ενότητας στις εθνικές και πλανητικές πολιτικές. Η κουλτούρα του να ψεύδεσαι χωρίς ντροπή, μπορεί να γίνει η νέα πολιτική κανονικότητα, μια τάση που ο καθηγητής Joseph Nye αποκαλεί “μια αυταρχική πρόκληση που θυμίζει της δεκαετία του 1930”.

Το σύστημα διεθνούς διακυβέρνησης δέχεται επίσης επίθεση και μπορεί να συμβούν βασικές αλλαγές. Η απομονωτική στρατηγική του Τραμπ, θα συνεχίσει πιθανότατα, είτε είναι ο Τραμπ είτε ο Μπάϊντεν ο επόμενος πρόεδρος των ΗΠΑ, αν και λιγότερο με τον Μπάϊντεν. Αλλά ο Μπάϊντεν ως πρόεδρος μπορεί να κληθεί να αντιμετωπίσει τόσο εκτεταμένη βία στους δρόμους και αστάθεια από τους υποστηρικτές του Τραμπ, που ίσως να μην έχει την πολυτέλεια να αφιερώσει τόσο χρόνο στις διεθνείς υποθέσεις καθώς θα προσπαθεί να σώσει τις ΗΠΑ από σχεδόν εμφυλιοπολεμικές συνθήκες.

Κατά συνέπεια, τόσο η Κίνα όσο και η Ευρώπη θα καταστούν παίκτες με μεγαλύτερη επιρροή στη διεθνή σκηνή. Εξαιτίας του Covid-19 και της αστάθειας των εκλογών, ο ρόλος της ηγεσίας των ΗΠΑ και η αποστασιοποίησή τους, μέλλουν να μειωθούν. Ο αυξανόμενος ρόλος της Κίνας φαίνεται αναπόφευκτος. Αυτό μπορεί να μην είναι ευνοϊκό για τις παγκόσμιες δημοκρατικές αξίες και τη διαφάνεια στην παγκόσμια διακυβέρνηση. Η Ε.Ε. ωστόσο θα μπορούσε να προσφέρει ένα εξισορροπητικό αντίβαρο.

Οι παραπάνω τάσεις είναι κυρίως αρνητικά ρεύματα στο παγκόσμιο σύστημα διακυβέρνησης του σήμερα. Όμως δεν είναι όλες οι πιθανές μελλοντικές τάσεις αρνητικές. Ο Joseph Nye είδε την πιθανότητα για ένα πιο πράσινο πλανητικό μέλλον. Η κοινή γνώμη σε πολλές δημοκρατίες έχει αρχίσει να βάζει σε μεγαλύτερη προτεραιότητα την κλιματική αλλαγή και την προστασία του περιβάλλοντος. Μερικές κυβερνήσεις και ορισμένες πολυεθνικές αναδιοργανώνονται για να αντιμετωπίσουν τέτοια ζητήματα. Ακόμη και πριν από τον Covid-19, θα μπορούσε κανείς να προβλέψει μια διεθνή ατζέντα του 2030, που ορίζεται από τη σημασία που δίνει κάθε χώρα σε πράσινα ζητήματα. Η πανδημία, τονίζοντας τις σχέσεις μεταξύ της ανθρώπινης υγείας και της υγείας του πλανήτη, επιταχύνει την υιοθέτηση μιας τέτοιας ατζέντας.

Μια επανεκλογή του Τραμπ μπορεί να μην βοηθήσει την πρόοδο προς πιο πράσινες παγκόσμιες τάσεις, αλλά δεν θα μπορούσε όμως και να τη σταματήσει. Μια νίκη του Μπάϊντεν θα μπορούσε να επιταχύνει τη διεθνή προσπάθεια για την ανάσχεση της υπερθέρμανσης του πλανήτη ως μια υπαρξιακή απειλή για όλους μας.

Το μέλλον θα δείξει αν ο στόχος για έναν αειφορικό πλανήτη θα μας ενώσει όλους μετά την πάροδο της πανδημίας. Για την ακρίβεια τέτοιες ενωτικές αξίες σε παγκόσμιο επίπεδο, χρειάζονται πάρα πολύ.

Συμπληρωματικό σημείωμα του Tapio Kanninen 8/1/2021

Το παραπάνω άρθρο μου δημοσιεύτηκε στο Katoikos.eu την 1η Νοεμβρίου 2020. Τι έχει συμβεί από τότε;

Οι αδρές τάσεις που αναλύθηκαν στο άρθρο είναι ακόμη εν ισχύ. Οι ΗΠΑ είναι ακόμη η χώρα με τα περισσότερα κρούσματα Covid-19 και η διακυβέρνησή της δεν έχει βελτιωθεί κατά τις τελευταίες μέρες της διοίκησης Τραμπ. Ακόμη και με την παράδοση υποσχόμενων εμβολίων, η αποτελεσματικότητα των δράσεων αποδείχτηκε πολύ κατώτερη των προσδοκιών. Η στρατηγική του Τραμπ για τις εκλογές του Νοεμβρίου ήταν να τις απονομιμοποιήσει, υποστηρίζοντας ότι υπήρχε ευρεία νοθεία που του έκλεψε τις εκλογές. Σχεδόν 60 αγωγές απορρίφθηκαν από διάφορα δικαστήρια, αλλά ωστόσο η στρατηγική του Τραμπ είχε αποτελέσματα στους υποστηρικτικές του – περίπου 70–80% των Ρεπουμπλικανών πιστεύουν ότι οι εκλογές μιάστηκαν από εκτεταμένη νοθεία.

Τα χειρότερα σενάρια του άρθρου δεν πραγματοποιήθηκαν καθώς ο Μπάϊντεν κέρδισε ξεκάθαρα στο Σώμα των εκλεκτόρων (306 έναντι 231 ψήφοι) και στο σύνολο των ψήφων (περίπου 81.000.000 ψήφοι έναντι 74.000.000). Ωστόσο η ικανότητα του Τραμπ να συγκεντρώσει αυτόν τον τεράστιο αριθμό ψήφων τον έχει αποθρασύνει τόσο ώστε να συνεχίσει την αδίστακτη στρατηγική του στην προσπάθειά του να ανατρέψει τα εκλογικά αποτελέσματα. Τα τελευταία παραδείγματα είναι η έκκληση του στον Υπουργό Εσωτερικών της Πολιτείας της Georgia να “βρει” αρκετές ψήφους για τη νίκη του στην πολιτεία, καθώς και η ομιλία του στις 6 Ιανουαρίου 2021, με την οποία παρότρυνε τους υποστηρικτές του να κατακλύσουν το Καπιτώλιο, κάτι το οποίο και έπραξαν.

Αυτή η πραξικοπηματική δράση, θα μπορούσε ωστόσο να υπονομεύσει τη δυνατότητά του Τραμπ για μια πολιτική επιστροφή, καθώς και για μια μελλοντική υποψηφιότητά του και πάλι για πρόεδρος, αν και θα μπορούσε ωστόσο να έχει ένα δυσανάλογα μεγάλο αποτύπωμα στην πολιτική των Ρεπουμπλικανών στα ερχόμενα χρόνια. Τέλος το γεγονός ότι πολλοί Ρεπουμπλικανοί στο Κογκρέσο ψήφισαν ενάντια στον Μπάϊντεν για Πρόεδρο στις 6 Ιανουαρίου θα μπορούσε μακροπρόθεσμα να υπονομεύσει το ρόλο του σώματος εκλεκτόρων και τελικά τον πυρήνα των δημοκρατικών αρχών της Αμερικανικής πολιτικής.

Η πιθανότητα ώστε η μάχη κατά της κλιματικής αλλαγής να παράσχει μια νέα ενωτική παγκόσμια αξία, έλαβε μια νέα ώθηση από τη νίκη του Μπάϊντεν και της Γερουσίας, που από τις 5 Ιανουαρίου 2021 έχει περάσει πλέον υπό την ηγεσία των Δημοκρατικών. Ωστόσο η Προεδρεία, η Γερουσία και η Βουλή των Αντιπροσώπων, ενδεχομένως να αλλάξουν ξανά ηγεσία το 2022 ή/και το 2024 καθώς η ισχυρή προσήλωση του Μπάϊντεν στην κλιματική αλλαγή ενδέχεται να φοβίσει τους Ρεπουμπλικανούς και τους Ανεξάρτητους. Αντίστοιχα ο Μπάϊντεν μπορεί να χαρακτηριστεί “κλιματικός σοσιαλιστής” από τα δεξιά μέσα ενημέρωσης, κάτι που θα έχει ιδιαίτερη απήχηση σε πολλούς συντηρητικούς Αμερικανούς.