Πάρκα γειτονιάς σε πόλεις της Κεντρικής Ευρώπης

Πάρκο: Ουσιαστικό, ουδέτερο.
Ετυμολογία: Χώρος που έχει διαμορφωθεί με κήπους και δέντρα και τον επισκέπτονται άνθρωποι για ψυχαγωγικούς ή ερευνητικούς σκοπούς.
Προέλευση λέξης: Πάρκο < (άμεσο δάνειο) ιταλική parco < μεσαιωνική λατινική parcus / parricus < φραγκική *parrik (περικλείω) < πρωτογερμανική*parrukaz (περικλείω, περιφράσσω) < πρωτοϊνδοευρωπαϊκή *(s)par- (κούτσουρο, δοκάρι) [1]

Στα μεγάλα αστικά κέντρα της χώρας μας αλλά συνήθως και στις μικρές πόλεις της περιφέρειας τα πάρκα είναι σχεδόν ξεχασμένα από τον αστικό - πολεοδομικό σχεδιασμό. Ακόμα και σε περιοχές που έχουν χωροθετηθεί πρόσφατα θα διαπιστώσει κάποιος ότι εκτός από την μεγάλη απουσία πρασίνου, δέντρων, χαμηλής βλάστησης, είναι ιδιαίτερα εμφανής η έλλειψη οργανωμένων χώρων πρασίνου ή αναψυχής αυτών που μάθαμε να λέμε πάρκα. Στις γειτονιές των πόλεων που έχουν υποστεί ιδιαίτερα μεγάλη πίεση για πολεοδόμηση και οικοπεδοποίηση είναι πρακτικά αδύνατο να βρεις χώρους πρασίνου, αναψυχής ακόμα και παιδικές χαρές.

Οι φοβερές δεκαετίες της αντιπαροχής μας παρέδωσαν πόλεις που οι μόνες αξίες ήταν «όλα τα τετραγωνικά και ο αέρας δώρο» και κάθε σκέψη για δημόσιους χώρους, πάρκα, κοινόχρηστες υποδομές, ποιότητα ζωής ήταν για τα κορόιδα ή απλά χαμένη ευκαιρία για περισσότερο μπετόν. Το χάλι αυτό που χαρακτήρισε την μεταπολεμική ανάπτυξη στη χώρα και στιγμάτισε οριστικά την εμφάνιση, την αισθητική αλλά και τις κοινωνικές υποδομές των πόλεών μας είχε μια παράπλευρη ιστορία που μάλλον έχει περάσει στα χαμηλά και έχει συνδεθεί τις τελευταίες μόλις δεκαετίες με προσπάθειες για παρεμβάσεις, αλλαγές και ανάσα μέσα στις δύσκολες πλέον συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί πολεοδομικά. Προσπάθειες για δημιουργία μικρών πάρκων, πράσινων παρεμβάσεων μέσα στις πόλεις, νησίδων πρασίνου ακόμα και σε ελάχιστα μικρά σημεία και τετραγωνικά. Παρεμβάσεις που στοχεύουν στην αλλαγή του τοπικού οικοσυστήματος και στη βελτίωση των συνθηκών ζωής των πολιτών αλλά και των επισκεπτών και των διερχομένων από τις περιοχές αυτές.

Θα παρουσιάσουμε δύο παραδείγματα από πόλεις της κεντρικής Ευρώπης, τη Βιέννη και το Βερολίνο. Η ιδιαιτερότητα των μικρών αυτών πάρκων είναι ότι αναπτύσσονται ανάμεσα σε μπλοκ οικοδομών, στους ακάλυπτους των οικοδομών, δημιουργήθηκαν από τους ίδιους τους πολίτες και συντηρούνται από την οικονομική συνεισφορά όλων όσων κατοικούν σε μια ακτίνα μερικών τετραγωνικών μέτρων από το πάρκο με μια ειδική συνεισφορά μέσω της δημοτικής φορολογίας.

"Planquadrat" Βιέννη

Το πρώτο παράδειγμα είναι το πάρκο "Planquadrat" στην 4η συνοικία της Βιέννης. Είναι ένα πάρκο που δημιουργήθηκε το 1974 μετά από πρόταση των πολιτών της περιοχής, μετά από μια εκτεταμένη διαβούλευση ανάμεσα στους κατοίκους, το Δήμο της Βιέννης και τις υπηρεσίες πρασίνου, πολεοδομία και πάρκων. Η πρόταση ήταν η μετατροπή του περίκλειστου χώρου ανάμεσα στις πολυκατοικίες του πολεοδομικού τετραγώνου σε ένα πάρκο που θα χρησιμοποιούν οι κάτοικοι της περιοχής.

Ενδιαφέρον επίσης στοιχείο στη δημιουργία του πάρκου είναι το γεγονός πως το 1974 οι δημιουργοί ταινιών Hemut Voitl και Elisabeth Guggenberger έκαναν μια τηλεοπτική σειρά σχετική με την αστική ανάπτυξη. Αποφάσισαν να χρησιμοποιήσουν το συγκεκριμένο μπλοκ ως παράδειγμα. Δεν περιορίστηκαν να τεκμηριώνουν και να περιγράφουν τις συνθήκες διαβίωσης και τα προβλήματα των κατοίκων, αλλά προσπάθησαν να τους παράσχουν πληροφορίες σχετικά με το τι θα μπορούσαν να κάνουν οι ίδιοι για τη βελτίωση της κατάστασής τους και τη συμμετοχή τους στη διαδικασία σχεδιασμού. Σιγά σιγά άρχισαν οι κάτοικοι να οργανώνονται, να διατυπώνουν τις απαιτήσεις τους και να αναλαμβάνουν δράση. Αποτέλεσμα ήταν ότι με την εθελοντική εργασία των κατοίκων, την υποστήριξη του δήμου και τη συμμετοχή όλων να διαμορφωθεί σταδιακά ένα πάρκο, εκεί που πριν υπήρχε ένας μεγάλος ακάλυπτος χώρος που ήταν χώρος στάθμευσης αυτοκινήτων και πηγή μόλυνσης.

Σήμερα η είσοδος στο πάρκο γίνεται από την παλιά είσοδο των αυτοκινήτων στο χώρο στάθμευσης, μέσω ενός μικρού τούνελ. Έχει μια κεντρική μεταλλική πύλη και πινακίδες που εξηγούν που πηγαίνει ο ενδιαφερόμενος αλλά και τους όρους χρήσης. Στο εσωτερικό του το πάρκο έχει τρεις ζώνες ανάπτυξής του:

• Χώρους για μικρά παιδιά που μπορούν να παίξουν σε μόνιμα τοποθετημένα παιχνίδια και οργανωμένη παιδική χαρά.
• Χώρους άθλησης και αναψυχής για μεγαλύτερες ηλικίες.
• Χώρους πρασίνου με δυνατότητα μικρών φυτεύσεων για τους κατοίκους καθώς και χώρους εκδηλώσεων μικρής κλίμακας.

Η ιδιαιτερότητα του πάρκου "Planquadrat" είναι πως αποτελεί το μοναδικό πάρκο στη Βιέννη που φροντίζεται και διαχειρίζεται από τους χρήστες του.

Έχει παρουσία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ιστοσελίδα με την ιστορία του και ένα εύκολο, πρακτικό και φιλικό προς τους χρήστες σύστημα διαχείρισης με συνελεύσεις και ψηφιακά εργαλεία. Από τα μέσα του ’70 που άρχισε η λειτουργία του, φιλοξενεί πλέον την τρίτη γενιά παιδιών της γειτονιάς που μπορούν να έχουν έναν όμορφο, ασφαλή, πράσινο αλλά, πάνω απ’ όλα, δικό τους χώρο. Και οι πολίτες της περιοχής όχι μόνο αναλαμβάνουν το κόστος της λειτουργίας του πάρκου αλλά έχουν προτάσεις για τη βελτίωση των υπηρεσιών του. Το καλλιτεχνικό πρόγραμμα του πάρκου δίνει τη δυνατότητα σε νέους και όχι μόνο καλλιτέχνες να παρουσιάσουν τη δουλειά τους, ενώ τους καλοκαιρινούς μήνες ένα αυτοδιαχειριζόμενο καφέ προσφέρει βασικά ροφήματα και αναψυκτικά.

Krausnickpark, Βερολίνο

Το δεύτερο παράδειγμα έρχεται από το Βερολίνο. Το Krausnickpark βρίσκεται στην περιοχή Mitte, στην καρδιά του παλιού Βερολίνου. Πήρε το όνομά του από τον τοπικό πολιτικό Heinrich Wilhelm Krausnick (1797–1882). Η ιστορία του μας πάει πίσω στον 18ο αιώνα. Το μακρινό 1784 θεωρείται η ημερομηνία έναρξης λειτουργίας του πάρκου.



Εκείνη την εποχή βέβαια, η περιοχή βρίσκονταν έξω από τον αστικό ιστό και οι περιοχές γύρω από την πόλη χρησιμοποιούνταν κύρια για γεωργικούς σκοπούς όπως η καλλιέργεια φρούτων και λαχανικών ή για τη δημιουργία χώρων αναψυχής κύρια ιδιωτικών. Στο προάστιο του Spandau, όπου βρίσκεται το πάρκο σήμερα, δημιουργήθηκαν «σπίτια αναψυχής» και κήποι για ευγενείς της εποχής. Η περιοχή χρησιμοποιήθηκε ως χώρος αναψυχής αρχικά μόνο τους καλοκαιρινούς μήνες. Η πρώτη μόνιμη ανάπτυξη πραγματοποιήθηκε το 1842 και φαίνεται σήμερα στο Oranienburger Straße 18. Ο βασιλικός επιθεωρητής κτιρίων Wilhelm Louis Drewitz δημιούργησε επίσης μια εξοχική κατοικία, η οποία αντικαταστάθηκε το 1878 από μια αίθουσα χορού με δύο μεγάλες αίθουσες. Η ανώτερη τάξη της εποχής απολάμβανε μια αίθουσα μπόουλινγκ, ένα περίπτερο και ένα σιντριβάνι. Στη συνέχεια οι εγκαταστάσεις έγιναν ιδιοκτησία του δήμου και χαρακτηρίστηκαν πόρος για ψυχαγωγία. Ο αρχιτέκτονας του βασιλικού δικαστηρίου D. Stargardt διορίστηκε ως διαχειριστής το 1900. Στο τέλος της δεκαετίας του 1920, με την παγκόσμια οικονομική κρίση οι εγκαταστάσεις πωλήθηκαν σε ιδιώτες. Το Πρωσικό ταμείο απέκτησε το χώρο και το χρησιμοποίησε ως πάρκο των γειτονικών φοιτητικών κατοικιών του.



Ενώ σταδιακά το πάρκο διαμορφώθηκε με τις παρεμβάσεις των ανθρώπων, της ιστορίας και των συγκυριών στη σημερινή του μορφή, σε μια ανοικτή πράσινη έκταση που την περιστοιχίζουν οικοδομές. Το 1997 ο Δήμος του Βερολίνου στην κυριότητα του οποίου περιήλθε ο χώρος μετά την ενοποίηση το άνοιξε εκ νέου ως δημόσιο πράσινο χώρο. Δέκα χρόνια αργότερα, τα απαραίτητα κεφάλαια περίπου 351.000 ευρώ ήταν διαθέσιμα για την κατασκευή ενός δημόσιου πάρκου. Το πάρκο είναι πλέον προσβάσιμο μέσω ιδιωτικού μονοπατιού. Οι κάτοικοι των κτιρίων γύρω από το πάρκο έχουν ξεχωριστές εισόδους από τα παρακείμενα ακίνητα. Η εποπτεία του πάρκου είναι στο Δήμο του Βερολίνου αλλά η διαχείρισή του είναι ιδιωτική και στην ευθύνη Ένωσης Κατοίκων από το 2007.

Όπως και στην περίπτωση του πάρκου της Βιέννης έτσι κι εδώ η είσοδος για το κοινό γίνεται μέσω ενός ανοίγματος – στοάς με πινακίδες που ενημερώνουν για τους όρους χρήσης του πάρκου από τους επισκέπτες (Φωτό 2).


Ο εσωτερικός χώρος του πάρκου είναι καλά οργανωμένος με δυνατότητες αναψυχής, παιδικής χαράς, αστικού λαχανόκηπου και πράσινο!!! (Φωτό 3).

Η γενική εικόνα είναι θετική τόσο για του περιοίκους όσο και για τους επισκέπτες και το μοντέλο διαχείρισής του αποτελεί και πάλι μια καλή πρακτική συναπόφασης ανάμεσα στους πολίτες και το δήμο.

Το πάρκο Krausnickpark λόγω της ιστορικής του πορείας είναι γνωστό και προβεβλημένο στους τουριστικούς οδηγούς του Βερολίνου. Έχει σελίδα στα μέσα κοινωνικής και ειδική παρουσίαση στην ιστοσελίδα του Δήμου.

Η Ελληνική περίπτωση.

Τα τελευταία χρόνια και στην Ελλάδα υπάρχει ένας έντονος προβληματισμός και ένας διάλογος για το τι πρέπει να γίνει στην κατεύθυνση της οικιστικής αναβάθμισης, της ποιότητας ζωής και του πρασίνου των πόλεων και ειδικά των μεγάλων αστικών κέντρων της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης αν και η συζήτηση αφορά το σύνολο της χώρας. Υπάρχουν πρωτοβουλίες τόσο από την μεριά της ακαδημαϊκής κοινότητας, προτάσεις από δεξαμενές σκέψεις, πειράματα από δήμους και φυσικά πρωτοβουλίες από πολίτες και την κοινωνία των πολιτών.

Από τις πιο ενδιαφέρουσες θα πρέπει να καταγράψουμε την πρωτοβουλία Akalyptos SKG του αρχιτεκτονικού γραφείου 4022architects στη Θεσσαλονίκη που μελετάει περιπτώσεις ακάλυπτων στα οικοδομικά τετράγωνα της πόλης και έχει εφαρμόσει προτάσεις μετατροπής ακάλυπτων σε καθημερινά μικρά πάρκα και χώρους αναψυχής.

Η πρωτοβουλία «Κοινά υπό κατοίκηση» προσκαλεί δημότες στο κέντρο της Θεσσαλονίκης σε μια περιοχή όπου η αντιστοιχία πρασίνου προς κάτοικο είναι ίσως η χαμηλότερη στην Ελλάδα να βάλει πράσινο στην καθημερινότητά του, να ζωντανέψει ακάλυπτους χώρους, να κάνει δεντροφυτεύσεις και να επωφεληθεί από μείωση των δημοτικών τελών.

Μια δεύτερη κατηγορία είναι οι πρωτοβουλίες για τα πάρκα τσέπης, μικρές ανάσες πρασίνου μέσα στις άσχημες πόλεις μας. Πρωτοβουλίες πολιτών μετατρέπουν χώρους χωρίς χρήση σε μικρές πράσινες γωνιές. Τέτοια παραδείγματα έχουμε στη Θεσσαλονίκη, στην Κυψέλη, στο Παγκράτι, τα Σεπόλια, τον Νέο Κόσμο, τα Πατήσια και τον Κολωνό (τα 5 τελευταία από το Δήμο Αθηναίων).

Τρίτη κατηγορία οι αστικοί κήποι, λαχανόκηποι και άλλες αγροτικές δραστηριότητες σε αστικό περιβάλλον. Είναι πολλές οι δράσεις ανά την Ελλάδα, είναι ελάχιστες όμως αυτές που υλοποιούνται εντός αστικού ιστού. Μια από τις εξαιρέσεις είναι ο αστικός αμπελώνας του Δήμου Θεσσαλονίκης που από το 2013 λειτουργεί στην οδό Αγίου Δημητρίου, απέναντι από το Καυτανζόγλειο Στάδιο και παράγει κρασί σε συνεργασία με το Εργαστήριο Αμπελουργίας της Γεωπονικής Σχολής του Α.Π.Θ. και το Κτήμα Γεροβασιλείου.

Επιστρέφοντας στη βασική ιδέα των αστικών πάρκων θα πρέπει να τονίσουμε πως υπάρχει χώρος για την ανάπτυξή τους στις μικρές και μεγάλες πόλεις της Ελλάδας. Θα πρέπει να υπάρξει μια νομοθετική πρωτοβουλία από την μεριά της πολιτείας για την επίλυση προβλημάτων που θα ανακύψουν, κίνητρα για τους πολίτες και διευκολύνσεις στους δήμους.

Τέλος θα πρέπει να αναφέρουμε πως έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και το Βρετανικό μοντέλο ανάπτυξης μικρών και πολύ μικρών πάρκων και κήπων με κίνητρα προς τους πολίτες από την μεριά της πολιτείας με το Δήμο του Λονδίνου να μοιράζει χιλιάδες πακέτα φύτευσης με σπόρους με όλα τα υλικά για ένα μικρό κήπο ακόμα και στην πίσω αυλή (συνήθως μπαλκόνια δεν υπάρχουν εκεί) ή την ενίσχυση αστικών συνεταιρισμών και πρωτοβουλιών πολιτών γειτονιάς και παραχώρησης γης για τη φύτευση κηπευτικών με εξασφαλισμένη από το δήμο την αγορά των όποιον ποσοτήτων μπορούν να διατεθούν από τους καλλιεργητές.

Αλλά για το μοντέλο αυτό θα τα πούμε την επόμενη φορά.