επικαιρότητα• Υδρόγειος
⋮• Ενέργεια
⋮• Βιοποικιλότητα
⋮• Κλιματική αλλαγή
⋮• Χωροταξία (πόλεις | ύπαιθρος)
⋮• Τεχνολογία
⋮• Τροφή
⋮• Οικονομία
⋮
ΟΙΚΟΤΟΠΙΑ 2020• Της Σύνταξης
⋮• ΟΙΚΟΤΟΠΙΑ | Αρχείο
⋮• ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ
⋮
θεωρία | απόψεις• Απο-ανάπτυξη
⋮• Κοινωνίες – κινήματα
⋮• Πολιτική
⋮• Φιλοσοφικά σημειώματα
⋮• Εκπαίδευση
⋮• Δικαιοσύνη
⋮• Κοινά
⋮
σημειώματα• Καλλιέργειες
⋮• FFF
⋮• Συνήθειες
⋮• Ταξίδια | Οικογεωγραφία
⋮• Ποιότητα ζωής | Υγεία
⋮• Ζώα
⋮
κριτική | σκέψεις• Βιβλία
⋮• Ταινίες
⋮• Εκθέσεις
⋮• Πολυμέσα
⋮• Συναντήσεις
⋮
English• Times
⋮• Magazine
⋮• Ideas
⋮• Messages
⋮• Reflections
⋮
επικαιρότητα
Χωροταξία (πόλεις | ύπαιθρος)
Τσαΐρια, μικροί υγρότοποι
2022-02-16
Ήταν κάποτε μια λιμνοθάλασσα, που δεν ήθελε ούτε θάλασσα να γίνει, ούτε και να χτιστεί
Στρατής Μπουρδάκης, Μαρία Παναγιωτοπούλου
1738 - 1984: Ιστορική αναδρομή για έναν υγρότοπο που σύντομα ίσως να μην υπάρχει πια. Έτσι για να θυμόμαστε τι βρίσκονταν εκεί παλιά και να οραματιζόμαστε πώς θα μπορούσε να εξελιχθεί προς όφελος του περιβάλλοντος και μιας καλύτερης ποιότητας ζωής.
Εικόνα άρθρου: 1914 Saloniki Geripp A. Jersche u. W. Kocour 1-200.000 12.12.1914
* Οι ιστορικοί χάρτες προέρχονται από το δημοσίευμα του Parallaxi.gr
"Οι Πορτολάνοι του Θερμαϊκού" του Άρη Παπάζογλου, 14/3/2017.
Σε διαφορετική περίπτωση αναφέρεται η πηγή στη λεζάντα του χάρτη.
"Οι Πορτολάνοι του Θερμαϊκού" του Άρη Παπάζογλου, 14/3/2017.
Σε διαφορετική περίπτωση αναφέρεται η πηγή στη λεζάντα του χάρτη.
Σε πείσμα μιας εμμονικής άρνησης για την ύπαρξη υγρότοπου στα Τσαΐρια Περαίας, συγκεντρώσαμε υλικό για μια ιστορική αναδρομή στο "υγροτοπίο" της περιοχής και τις διαχρονικές αλλαγές και χρήσεις του, τους τελευταίους 3 και πλέον αιώνες. Η χαρτογράφηση του Κόλπου της Θεσσαλονίκης, αποτυπώνει σταθερά και διαχρονικά τις βαλτώδεις εκτάσεις στην εκβολή του ποταμού Ανθεμούντα που αρχικά εκτείνονταν από την Περαία στα νότια ως τη Μίκρα στα βόρεια. Σήμερα πια το μεγαλύτερο μέρος της υγροτοπικής έκτασης της εκβολής, έχει καταληφθεί από το αεροδρόμιο και άλλες υποδομές. Οι μόνες περιοχές που διατηρούν τον αρχικό χαρακτήρα του εκβολικού συστήματος είναι στα νότια του αεροδρομίου το παράκτιο έλος στα Τσαΐρια Περαίας, συνολικής έκτασης περίπου 1870 στρεμμάτων, και στα βόρεια το παράκτιο έλος Μίκρας, έκτασης 648 στρεμμάτων. Τα δύο παράκτια έλη έχουν καταγραφεί στη βάση δεδομένων του Ελληνικού Κέντρου Βιοτόπων - Υγροτόπων (ΕΚΒΥ) με κωδικούς EL52208200 και EL52202600 αντίστοιχα.
Στους χάρτες που ακολουθούν τα Τσαΐρια βρίσκονται στα ανατολικά του Κόλπου της Θεσσαλονίκης (στη δεξιά πλευρά) και αποτυπώνονται ως αλυκές "Salines", ανάμεσα στο μικρό και το μεγάλο Έμβολο που εμφανίζεται ως "Cap Bernus" ή "Carabernus".
Το Παράκτιο Έλος Περαίας και το Έλος Μίκρας όπως έχουν αποτυπωθεί ως υγρότοποι από το ΕΚΒΥ
Στους χάρτες που ακολουθούν τα Τσαΐρια βρίσκονται στα ανατολικά του Κόλπου της Θεσσαλονίκης (στη δεξιά πλευρά) και αποτυπώνονται ως αλυκές "Salines", ανάμεσα στο μικρό και το μεγάλο Έμβολο που εμφανίζεται ως "Cap Bernus" ή "Carabernus".
Από το 1738 ως το 1810: Αλυκές και αλοπήγια
Τουλάχιστον από τον 18ο αιώνα και ως τις αρχές του 19ου στα Παράκτια Έλη Περαίας και Μίκρας υπήρχαν αλυκές, όπως φαίνεται στους χάρτες του 1738, 1746, 1764 και 1810, όπου σημειώνονται ευδιάκριτα τα αλοπήγια ως "Salines", ενώ στο Μεγάλο Έμβολο υπάρχει η λιμνοθάλασσα Αγγελοχωρίου, κάνοντας σαφές ότι οι αλυκές βρίσκονται σε διαφορετική θέση από τη λιμνοθάλασσα. Η Θ. Πετανίδου στο βιβλίο της «Άλας, το αλάτι στην ευρωπαϊκή ιστορία και τον πολιτισμό» [1] αναφέρει την ύπαρξη αλυκής παρακείμενης της Θεσσαλονίκης το 688 και σημειώνει ακόμη πως «η αλοπηγία περί τη Θεσσαλονίκη φαίνεται να ήκμασε ιδιαίτερα στα χρόνια του Βυζαντίου. Πράγματι περί το 1415 υπήρχαν στη Θεσσαλονίκη τουλάχιστον δύο σωματεία αλικάρηδων πλήρως απασχολούμενων στις αλυκές». Η οικονομική αυτή δραστηριότητα συνεχίστηκε και μάλιστα επεκτάθηκε όπως αναφέρουν οι Ζουμπάκη κ.α. περιγράφοντας χωριά αλατάδων στις γειτονικές περιφέρειες: "Τον 18ο αιώνα καταγράφονται εννιά χωριά στη διοικητική περιφέρεια της Kαλαμαριάς και του Παζαργκιάχ (Xαλκιδική). Στις αρχές του 19ου αιώνα τα χωριά των αλατάδων έφτασαν τα 21, γεγονός που από μόνο του αποδεικνύει την εντατικοποίηση της παραγωγής αλατιού στην περιοχή." [2]
Την ύπαρξη αλυκών στην ανατολική ακτή του Θερμαϊκού κόλπου αναφέρει ο Γ. Χαριζάνης στο άρθρο του "Το αλάτι, οι αλυκές και οι αλυκάριοι της Θεσσαλονίκης στα τελευταία βυζαντινά χρόνια" [3], όπου σημειώνει ότι "το δυτικό σύνορο ερχόταν «εἰς τὴν ὁδὸν τὴν ἀπὸ τῶν Ἁλυκῶν εἰς τὴν Γαλάτισσαν ἀπάγουσαν». Και στους δύο ανωτέρω «περιορισμούς», η οδός η οποία μνημονεύεται οδηγούσε όπως φαίνεται από τα δυτικά προς τα ανατολικά, δηλ. από την ακτή του Θερμαϊκού κόλπου προς την ενδοχώρα. Οι Αλυκές που αναφέρονται ως τοπωνύμιο πρέπει χωρίς αμφιβολία να τοποθετηθούν στην ανατολική ακτή του Θερμαϊκού κόλπου, κάπου στην περιοχή από το σημερινό αεροδρόμιο και την Περαία ως την Επανομή."
;%20Michelot,%20Henri;%20W.%20Heather%20&%20Co._cr.jpg)
.jpg)
Χάρτες με χρονολογική σερά από αριστερά προς τα δεξιά:
1738 Golfe de Salonique levé géométriquement depuis le Cap de Paillouri jusqu'aux embouchures du Verdar en Octobre 1738 par Mr Le Roy
1746 Carte de l'Archipel Aussi Corrigee par F. Olivier Pilote Vice-Admiral au Departement de Toulon en 1746
1764 Carte De La Mer Mediterranee. XII. Fueille. Avec Privilege du Roy a Marseille, Chez Joseph Roux Hydrographe du Roy, sur le Port a St. Jean
1764 James Giacomo Alagna da Messina
1797 A new chart of the Mediterranean Sea Heather, William; Stephenson, John; Norie, J. W. (John William); Michelot, Henri; W. Heather & Co.
1810 William Heather (1764 - 1812)
1764 Χάρτης του Joseph Roux
1832 - 1897: Η αλυκή είναι πια λιμνοθάλασσα
Σε λεπτομερείς – ως προς την ακτογραμμή – βρετανικούς και γαλλικούς ναυτικούς χάρτες της περιόδου 1832-1862 (ίσως 1851-54) φαίνονται δύο λιμνοθάλασσες στην περιοχή, με ένα ποταμό να εκβάλει είτε στην βορειότερη λιμνοθάλασσα ή ανάμεσά τους, ενώ σημειώνεται ότι ξεραίνονται το καλοκαίρι.
Χάρτες με χρονολογική σερά από αριστερά προς τα δεξιά:
1832-1862 Admiralty Chart No 2836b Mediterranean_archipelago 1832 to 1863
1851 Captain Thomas Graves 1851. Έκδοση Βρετανικού Ναυαρχείου
1869 Scheda Karte Europ Türkei nördl Griechenland Chalkidike
1854 Carte de L'Archipel dressee d'apres les travaux par Robiquet Hydrographe
Σε γερμανικούς χάρτες του Kiepert 1869-1870-1885 έχει αποτυπωθεί μόνο η μεγάλη νότια λιμνοθάλασσα με τον ποταμό να εκβάλλει στη θάλασσα είτε βόρεια της ή στη λιμνοθάλασσα και στη θάλασσα, όπως και σε γαλλικό χάρτη του 1886. Σε χάρτη του 1890 ο Ανθεμούντας και το ρέμα από το Σέδες εκβάλλουν στη βόρεια λιμνοθάλασσα, ενώ η νότια λιμνοθάλασσα επικοινωνεί με δίαυλο με τη θάλασσα. Σε χάρτη του Kiepert του 1897 ο Ανθεμούντας εκβάλλει στη νότια λιμνοθάλασσα και το ρέμα από το Σέδες στη βόρεια.
Χάρτες με χρονολογική σερά από αριστερά προς τα δεξιά:
1870 General-Karte von der Europaischen Turkei von Heinrich Kiepert
1885 General Karte GRIECHENLAND 1-300.000 Blatt II Saloniki
1886 Salonique, Balkans, Service géographique de l'Armée
1890 Οθωμανικός χάρτης
1897 Carte de l'Epire et de la Thessalie. Die griechisch-turkischen Grenzgebiete mit Angabe der griechischen Sprachgrenze dressée par H. Kiepert
1908 - 1917: Η λεπτομερής αποτύπωση της Λιμνοθάλασσας
Στις αρχές του 20ου αιώνα, η χαρτογράφηση των εδαφών παρουσιάζεται με περισσότερη λεπτομέρεια και αποτυπώνονται ακριβέστερα η κοίτη του ποταμού Ανθεμούντα, έλη και οι δύο λιμνοθάλασσες που σχηματίζονται στην εκβολή του. Η περιοχή λόγω του επίπεδου ανάγλυφού της θα χρησιμοποιηθεί για την εγκατάσταση αεροδρομίων και βοηθητικών στρατιωτικών εγκαταστάσεων ήδη από τον 1ο Παγκόσμιο Πόλεμο. Αρχικά δεν καταγράφονται στους χάρτες παρεμβάσεις από διευθετήσεις ή αποξηράνσεις, γι' αυτό άλλωστε είναι εμφανείς οι αλλαγές στην κοίτη του Ανθεμούντα που άλλοτε εκβάλλει μεταξύ των δύο λιμνοθαλασσών και άλλοτε είτε στη βόρεια, είτε στη νότια. Αργότερα θα ξεκινήσουν τα έργα διευθέτησης του ποταμού και με τον έλεγχο της ροής του θα ξεκινήσουν αντιπλημμυρικά και αποστραγγιστικά έργα που θα αλλάξουν την μορφολογία του τοπίου.
%20by%20Alexander%20Gross%20F.R.F.S._cr.jpg)
%20MS-ADD-10082-00010-000-00100_cr.jpg)
Χάρτες με χρονολογική σερά από αριστερά προς τα δεξιά:
1908 Mt. Athos, Turkey 1-250.000 Topographical Section General Staff No 2097
1912 41-41 Saloniki, 3rd Military Mapping Survey of Austria-Hungary
1916 Salonika 1-100.000 Compiled from the surveys of the Allied Armies
1916 War map No 20 (Balkan battle areas) by Alexander Gross F.R.F.S.
1916-1917 Χάρτες 1ου Παγκοσμίου Πολέμου
1904-1906 Carte autrichienne de la Macédoine, dressée par le Kaiserlich-Königliches Militärgeographisches Institut de Vienne
1923 - 1984: Αεροδρόμια και η διευθέτηση του Ανθεμούντα
Όπως αναφέρουν οι Μπλιώνης και Τρεμόπουλος στο βιβλίο τους «Η Θεσσαλονίκη των νερών» [4] "στην παράκτια υγροτοπική περιοχή του Ανθεμούντα είχε λειτουργήσει κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο ένα βοηθητικό αεροδρόμιο διασποράς και στον ίδιο χώρο κατασκευάστηκε το 1938 ο "Πολιτικός Αερολιμήν Θεσσαλονίκης". Το 1941, οι Γερμανοί χρησιμοποίησαν το αεροδρόμιο ως πολεμικό και έκαναν αρκετές επιχωματώσεις στον υγρότοπο. Το 1958 πραγματοποιήθηκε εκτροπή της κοίτης του Ανθεμούντα στο κανάλι που σκάφτηκε γι' αυτόν τον λόγο και υπάρχει μέχρι σήμερα, βορειοανατολικά του Αεροδρομίου, στα όρια με τις καλλιέργειες του αγροκτήματος του ΑΠΘ. Το ίδιο έτος και μετά τα έργα εκτροπής, κατασκευάστηκε νέο κτήριο Αεροσταθμού, στη σημερινή θέση. Από την άλλη μεριά του αεροδρομίου, τη νοτιοδυτική, σώζεται ένα άλλο τμήμα του υγρότοπου, τα επονομαζόμενα Τσαΐρια της Περαίας, το οποίο παρά τη μέχρι τώρα απαξίωση και υποβάθμισή του, παραμένει μια πολύτιμη φυσική έκταση που φιλοξενεί πληθώρα ειδών που εξαρτώνται από την περιοδική παρουσία του νερού εκεί και διαθέτει σπάνια και προστατευτέα στοιχεία φυσικού περιβάλλοντος".Σε Γερμανικό και Βρετανικό χάρτη του 1943 & 1944 ο Ανθεμούντας δεν έχει διευθετηθεί, αλλά φαίνεται να εκβάλλει στη βόρεια λιμνοθάλασσα. Η τελική διευθέτηση του Ανθεμούντα, που ολοκληρώθηκε στη δεκαετία του '50, όρισε την εκβολή του βόρεια από το αεροδρόμιο, προς το έλος της Μίκρας. Σε αεροφωτογραφία του 1945-60 στο Ελληνικό Κτηματολόγιο φαίνεται το μεγάλο αποστραγγιστικό κανάλι νότια του σημερινού ΚΑΠΠΑ και δύο μικρότερα κανάλια κάθετα στην παραλία. Μετά από αλεπάλληλες παρεμβάσεις φτάνουμε τελικά στις αποτυπώσεις του 1982 και 1984 όπου ο υγρότοπος δεν απεικονίζεται καν. Μάλιστα στον Σοβιετικό χάρτη του 1984 η τοποθεσία "ΒΑΛΤΟC" είναι το μόνο στοιχείο που υποδηλώνει το παράκτιο έλος Περαίας. Στην πράξη και παρά την απαλοιφή του υγρότοπου από τους χάρτες, πρόσφατη δορυφορική απεικόνιση του Sentinel δείχνει την πραγματική έκταση του υγρότοπου στα Τσαΐρια Περαίας τον Ιανουάριο του 2022.
Χάρτες με χρονολογική σερά από αριστερά προς τα δεξιά:
1923 Χαρτογραφική αποτύπωση
1932 Θεσσαλονίκη 1-200.000 Συνήθης αεροπορικός χάρτης ΓΥΣ
1944 Thessaloniki, Great Britain War Office 1-100.000
1966 Detailed Topographical Map of Macedonia And Surrounds Solun Region
1984 Χαρτογραφική αποτύπωση (ΕΣΣΔ)
2022 Δορυφορική Εικόνα Sentinel
_VIII.1943%20Sonderausgabe%20I.1941%20Blatt%20Nr.%208C_cr.jpg)
1943 Thessaloniki (Saloniki) VIII.1943 Sonderausgabe I.1941 Blatt Nr. 8C
1982 Χάρτης Ταυτότητας Υδάτων Κολύμβησης (πηγή: Ειδική Γραμματεία Υδάτων)
3 μέτρα κάτω από τη θάλασσα...
Ο γεωμορφολογικός χάρτης του κάτω ρου του Ανθεμούντα, δίνει μια κατανοητή εικόνα για την εξέλιξη της περιοχής, από την ύστερη Εποχή του Χαλκού ως σήμερα, καθώς σταδιακά μετατράπηκε σε μια αλλουβιακή πεδιάδα [5]. Ο ποταμός κατεβάζει φερτές ύλες που αποτίθενται στην ακτή, στην περιοχή που το ποτάμι εκβάλλει στη θάλασσα. Οι φερτές ύλες αυτές συσσωρεύονται με τα χρόνια κι έτσι η εκβολή του ποταμού "προχωρά" αργά αργά προς τη θάλασσα, με αποτέλεσμα να σχηματίζεται η εκβολική πεδιάδα. Επειδή οι κλίσεις στην περιοχή είναι πολύ μικρές, και το ποτάμι έχει ήδη διανύσει μία μεγάλη πεδινή διαδρομή, η δύναμη του νερού είναι πια εξασθενημένη, με αποτέλεσμα να μεταφέρονται στις εκβολές μόνο τα πιο λεπτόκοκκα υλικά, δηλαδή τα ελαφρύτερα. Έτσι σχηματίζεται μία εκβολική περιοχή που κυριαρχείται από εκτεταμένες και οιμοιογενείς πλημμυρικές ζώνες. Από την άλλη πλευρά, ο κυματισμός της θάλασσας, προκαλεί διάβρωση στην ακτή, παίρνοντας υλικά, τα οποία όμως γρήγορα αναπληρώνονται από τα φερτά που κατεβάζει το ποτάμι. Με τον τρόπο αυτό διατηρείται η ακτογραμμή, ανάλογα βέβαια και με τις καιρικές συνθήκες, αλλά και με την παροχή του ποταμού, που καθορίζει τη συχνότητα και την ποσότητα των φερτών υλών που φτάνουν στην εκβολή.
Doani et al. 2021, Γεωμορφολογικός χάρτης της περιοχής στο μυχό του κόλπου και στον κάτω ρου του Ανθεμούντα. Πηγή: EU DEM EEA (EUROPEAN ENVIROMENTAL AGENCY), 2014. Spatial reference WGS_1984. [5]
Στη μάχη αυτή μεταξύ της θάλασσας και του ποταμού, ενδιαφέρον έχει ότι η εκβολή βρίσκεται κάτω από το επίπεδο της θάλασσας ενώ στο όριο της ακτογραμμής υπάρχει σχηματισμένη μία στενή λωρίδα που λειτουργεί σαν ανάχωμα ("Beach barrier" στον γεωμορφολογικό χάρτη), ένα φυσικό φράγμα δηλαδή, που εμποδίζει την είσοδο της θάλασσας. Στην ουσία η επιφάνεια του εδάφους στο έλος, είναι κάτω από το επίπεδο της θάλασσας, όπως φαίνεται στις σχετικές αεροφωτογραφίες από το Κτηματολόγιο, για την περίοδο 1945 - 1960.
Αεροφωτογραφίες περιόδου 1945-1960 από το Κτηματολόγιο όπου φαίνονται υψόμετρα εδάφους -1,17 μ. και -3,6 μ. κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας.
Μια περιοχή που βρίσκεται ήδη κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, είναι φυσικά πολύ πιο επιρρεπής σε πλημμύρα, αλλά και σε ολοκληρωτική κατάκληση λόγω ανόδου της στάθμης της θάλασσας. Αυτό άλλωστε δείχνουν και τα μοντέλα που υπάρχουν αναρτημένα σε σχετικές ιστοσελίδες. Στις Εικόνες που ακολουθούν εικονίζονται αριστερά: η περιοχή που βρίσκεται ήδη κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας και δεξιά: η περιοχή που θα πλημμυρίσει με άνοδο της στάθμης της θάλασσας κατά μόλις 0,5 μ. (Πηγή: sealevel.climatecentral.org ). 
Αριστερή εικόνα: εδάφη που βρίσκονται κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας / Δεξιά εικόνα: Πλημμυρική πρόβλεψη για άνοδο της στάθμης της θάλασσας κατά 0,5 μ. (Πηγή: sealevel.climatecentral.org )
[1] Πετανίδου Θ. – Petanidou T. (1997). Άλας: Το αλάτι στην Ευρωπαϊκή Ιστορία και τον Πολιτισμό – Salt: Salt in European History and Civilisation. Δίγλωσση έκδοση. Ελληνικές Αλυκές Α.Ε., Αθήνα, σσ. 383.
[2] Σοφία Ζουμπάκη, Μαρία Γερολυμάτου , Παναγιώτης Μιχαηλάρης, Αγγελική Πανοπούλου, Κώστας Τσικνάκης, Ευαγγελία Μπαλτά "Δίκτυα αλυκών στη Μεσόγειο από την αρχαιότητα έως τα νεότερα χρόνια"
[3] Γεώργιος Χαριζάνης, 2017. "Το αλάτι, οι αλυκές και οι αλυκάριοι της Θεσσαλονίκης στα τελευταία βυζαντινά χρόνια". ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΑ (42) σελ. 67-78
[4] Μπλιώνης, Γ., Τρεμόπουλος, Μ., 2017. Η Θεσσαλονίκη των νερών. Εκδόσεις ΑΝΤΙΓΟΝΗ σελ. 368
[5] Doani et al. 2021 Sedimentological variability and depositional environment of the Anthemountas River (N Greece) during the Late Pleistocene and Holocene. Quaternary International, 589 (2021) 95-111. doi:10.1016/j.quaint.2021.03.044
Δεν υπάρχουν σχόλια.
Ήταν κάποτε μια λιμνοθάλασσα, που δεν ήθελε ούτε θάλασσα να γίνει, ούτε και να χτιστεί
επικαιρότητα, Χωροταξία (πόλεις | ύπαιθρος), , Τσαΐρια, μικροί υγρότοποι
ΟΙΚΟΤΟΠΙΑ 2020, Θεσσαλονίκη
επικαιρότητα, Χωροταξία (πόλεις | ύπαιθρος), , Τσαΐρια, μικροί υγρότοποι
ΟΙΚΟΤΟΠΙΑ 2020, Θεσσαλονίκη
width ... geodi engine
➕➖
