Ενεργειακές Κοινότητες και Τοπικές Αγορές Ενέργειας

Οι Ενεργειακές Κοινότητες παρέχουν την ευκαιρία στους πολίτες να διαμορφώνουν συλλογικά το μείγμα παραγωγής ενέργειας ενισχύοντας τη διείσδυση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ), όπως φωτοβολταϊκά στέγης (ΦΒ) και άλλες ανανεώσιμες πηγές μικρής κλίμακας. Η ευρεία εξάπλωση του θεσμού των ενεργειακών κοινοτήτων, και συνεπώς η αύξηση της συμμετοχής πολιτών στο ενεργειακό σύστημα, δίνει τη δυνατότητα να αναπτυχθούν και να εφαρμοστούν νέες τεχνολογίες και επιχειρηματικά μοντέλα.

Σε τεχνικό επίπεδο, ο τρόπος λειτουργίας των Ενεργειακών Κοινοτήτων επιτρέπει σε διεσπαρμένες μονάδες οι οποίες είναι εγκατεστημένες σε διαφορετικές γεωγραφικές θέσεις να λειτουργούν συντονισμένα, ως ένας κεντρικός σταθμός παραγωγής. Σε περίπτωση μονάδων παραγωγής συνδεδεμένων στην ίδια γραμμή διανομής, έχουμε τη λειτουργία μικροδικτύων [1], τα οποία μάλιστα αν μπορούν να λειτουργήσουν αποκομμένα από το κυρίως δίκτυο, ως νησίδες, προσφέρουν σημαντικά πλεονεκτήματα μεγαλύτερης ασφάλειας και αξιοπιστίας της παρεχόμενης ενέργειας, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις φυσικών καταστροφών που εμφανίζονται με όλο και μεγαλύτερη συχνότητα τα τελευταία χρόνια λόγω της κλιματικής αλλαγής. Βέβαια, οι ενεργειακές κοινότητες είναι κάτι ευρύτερο από τα μικροδίκτυα, τα οποία είναι ένας πιο τεχνικός όρος και μπορεί να μην εξυπηρετεί αποκλειστικά τους σκοπούς μιας ενεργειακής κοινότητας, π.χ. υπάρχουν μικροδίκτυα που ανήκουν σε εταιρείες ηλεκτρισμού, εξυπηρετούν απομακρυσμένες βιομηχανικές εγκαταστάσεις, αεροδρόμια, συγκροτήματα πολυκαταστημάτων, κλπ.

Πέραν της παραγωγής ενέργειας από τοπικές διεσπαρμένες μονάδες για τοπική εξυπηρέτηση του φορτίου, οι ενεργειακές κοινότητες μπορούν στην πράξη, να συντονίσουν και να διαχειριστούν μικρές διεσπαρμένες μονάδες ΑΠΕ, παίζοντας το ρόλο του εκπροσώπου των μελών στην αγορά ενέργειας, όχι μόνο για την τοπική παραγωγή, αλλά και την κατανάλωση ή/και αποθήκευση ενέργειας. Η δυνατότητα των ενεργειακών κοινοτήτων να διαχειρίζονται και να ελέγχουν μικρές διεσπαρμένες μονάδες ΑΠΕ, ανοίγει το δρόμο για τη δημιουργία τοπικών αγορών ενέργειας, εντός των οποίων τα μέλη μπορούν να ανταλλάσσουν την παραγόμενη ενέργεια, αυξάνοντας σε μεγάλο βαθμό την οικονομική αποδοτικότητα τους και την ενεργειακή ανεξαρτησία τους. Έτσι, αν και η ενέργεια παραμένει εμπορεύσιμο προϊόν, ο τρόπος με τον οποίο αυτή ανταλλάσσεται ή παρέχεται καθορίζεται από την ίδια την κοινότητα και τα μέλη της, διατηρώντας το κοινωνικό και δημοκρατικό πρόσημο τους. Στο πλαίσιο αυτό οι Ενεργειακές Κοινότητες μπορούν να υποστηρίζουν και οικονομικά ασθενέστερους καταναλωτές συμβάλλοντας στην καταπολέμηση της ενεργειακής φτώχειας.

Πιο συγκεκριμένα, οι τοπικές αγορές ενέργειας αποτελούν όχημα για την υλοποίηση αποκεντρωμένων συστημάτων ενέργειας, με πυρήνα την ανταλλαγή ενέργειας απευθείας μεταξύ οικιακών ή μικρών εμπορικών καταναλωτών και μικροπαραγωγών. Η συμμετοχή των μελών στην περίπτωση των Ενεργειακών Κοινοτήτων στοχεύει στην πραγμάτωση των συλλογικών στόχων τους για πιο οικονομική και αξιόπιστη παροχή ενέργειας και την ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών τους. Τα μέλη μιας ενεργειακής κοινότητας που λειτουργεί τοπική αγορά, δύναται να λάβουν μέρος ως «παίκτες» με στόχο τη μεγιστοποίηση των οικονομικών τους οφελών ή ως μέλη ενός συνόλου που στοχεύει στη εκπλήρωση των συλλογικών στόχων τους, είτε αυτοί είναι οικονομικοί είτε σχετιζόμενοι με την ενέργεια ή το περιβάλλον, ικανοποιώντας παράλληλα τις κοινές τους ενεργειακές ανάγκες.

Οι ενεργειακές κοινότητες δημιουργούν αξία για τα μέλη τους, με την ευρύτερη έννοια του όρου.

Σε πρώτο επίπεδο, η συμμετοχή μπορεί να έχει οικονομική αξία, δηλαδή να αποφέρει μείωση λογαριασμών ηλεκτρικής ενέργειας και χρεώσεων δικτύου και, κατά περίπτωση, έσοδα από πώληση πλεονάζουσας ηλεκτρικής ενέργειας. Η κατανομή της αξίας στα μέλη της με δίκαιο και διαφανή τρόπο είναι μια πρόκληση η οποία αποτελεί κεντρικό πυλώνα σε μια τοπική αγορά, καθορίζοντας συχνά τον τρόπο (και το κόστος) με τον οποίο γίνεται η εσωτερική ανταλλαγή ενέργειας. Ωστόσο, η αξία της συμμετοχής σε μια ενεργειακή κοινότητα δεν είναι μόνο οικονομική, αλλά περιλαμβάνει περιβαλλοντικές και κοινωνικές πτυχές, οι οποίες είναι πολύ πιο δύσκολο να μετρηθούν.

Στην πράξη, πολλές φορές τα κίνητρα δημιουργίας μιας ενεργειακής κοινότητας και οι αντίστοιχες αξίες σχετίζονται περισσότερο με περιβαλλοντικούς και κοινωνικούς προβληματισμούς. Για παράδειγμα, η μείωση του ενεργειακού αποτυπώματος (π.χ. μέσω της παραγωγής καθαρότερης ενέργειας) και η δυνατότητα της ενεργειακής ανεξαρτησίας δημιουργούν σημαντική αξία, η οποία ισχύει και για μεμονωμένους καταναλωτές που μετατρέπονται σε καταναλωτές-αυτoπαραγωγούς (prosumers). Η συμμετοχή σε μια κοινότητα, αναπτύσσει το αίσθημα εμπιστοσύνης και αλληλεγγύης, του δημοκρατικού ελέγχου, της κοινοτικής ιδιοκτησίας, της αλληλοβοηθείας μεταξύ των μελών ή/και της τοπικής κοινωνίας (μείωση της ενεργειακής φτώχειας) και συνολικά, ενισχύει το αίσθημα της συνεισφοράς στο κοινό καλό. Τα χαρακτηριστικά αυτά δημιουργούν σημαντική αξία για τα μέλη και είναι δυνητικά οι παράγοντες που μπορούν να καθορίσουν τη λειτουργία μιας τοπικής αγοράς από μια ενεργειακή κοινότητα και μπορούν να αποτυπωθούν στον τρόπο με τον οποίο διαμοιράζεται η ενέργεια ή το όφελος.

Τοπικές αγορές ενέργειας λειτουργούν ήδη

Τα τελευταία χρόνια παρατηρούνται προσπάθειες δημιουργίας και λειτουργίας τοπικών αγορών ενέργειας σε διάφορα σημεία του κόσμου, προσαρμοσμένες στο ρυθμιστικό πλαίσιο του κάθε τόπου. Το πιο απλό μοντέλο που προσομοιάζει τοπική αγορά εμφανίζεται μέσω της συλλογικής ιδιοκατανάλωσης, δηλαδή του εικονικού ενεργειακού συμψηφισμού [2]. Κατά τη διάρκεια ενός διαστήματος εκκαθάρισης του συμψηφισμού, τα πλεονάσματα ενέργειας, τα οποία θα εκχέονταν στον δίκτυο χωρίς αποζημίωση, μπορούν να παραχωρούνται σε μέλη της ενεργειακής κοινότητας έναντι προσυμφωνημένου αντιτίμου, το οποίο δημιουργεί την τοπική αγορά. Χώρες όπως η Αυστρία και η Ισπανία, οι οποίες έχουν θεσπίσει την εκκαθάριση των σχημάτων συμψηφισμού κάθε 15 λεπτά, δίνουν τη δυνατότητα να λειτουργούν παρόμοια σχήματα.

Ένα άλλο παράδειγμα τοπικής αγοράς αποτελεί το Μικροδίκτυο του Μπρούκλιν [3], στη Νέα Υόρκη, το οποίο αποτελείται από ένα δίκτυο πολιτών και μικρών επιχειρήσεων με κοινό στόχο την τοπική παραγωγή και κατανάλωση ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Το Μικροδίκτυο του Μπρούκλιν ενσωματώνει την έννοια του κοινοτικού δικτύου ηλεκτρικής ενέργειας, στο οποίο πολίτες και επιχειρήσεις μπορούν να αγοράζουν και να πωλούν ηλεκτρική ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές η οποία παράγεται τοπικά από τους ίδιους. Η υλοποίηση της αγοράς γίνεται μέσω μιας πλατφόρμας, στην οποία οι χρήστες ορίζουν τον ημερήσιο προϋπολογισμό τους και επιλέγουν από πού θέλουν να αγοράζουν την ενέργεια τους, διατηρώντας το δικαίωμα να αγοράζουν και από τον συνεργαζόμενο κεντρικό πάροχο ηλεκτρισμού. Επιπλέον, οι παραγωγοί μπορούν να επιλέγουν αν θα πωλούν στην τοπική αγορά την παραγόμενη ενέργεια τους ή θα προχωρούν στην εκκαθάριση της κατανάλωσης τους μέσω ενεργειακού συμψηφισμού.

Η υλοποίηση τέτοιων εγχειρημάτων απαιτεί σημαντικές αλλαγές τόσο σε τεχνικό επίπεδο όσο και σε ρυθμιστικό επίπεδο. Σε τεχνικό επίπεδο πολύ σημαντική ώθηση μπορεί να δοθεί από τους έξυπνους μετρητές ενέργειας, οι οποίοι παρέχουν αμφίδρομη παροχή πληροφοριών σε πραγματικό χρόνο, όπως άμεση πληροφόρηση για τις τιμές της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και τις τιμές και προσφορές της τοπικής αγοράς ενέργειας. Σε ερευνητικό και πιλοτικό επίπεδο έχουν αναπτυχθεί διάφορα σχετικά ψηφιακά εργαλεία, όπως ψηφιακές πλατφόρμες υποβολής προσφορών, συλλογής και επεξεργασίας δεδομένων για την εσωτερική εκκαθάριση και την αλληλεπίδραση με την κεντρική αγορά, κλπ. Τα εργαλεία αυτά προσφέρουν πλήρως αποκεντρωμένες διαδικασίες λειτουργίας μιας αγοράς με μεγάλο βαθμό ασφάλειας των πληροφοριών μέσω τεχνολογιών blockchain, κλπ. . Ακόμα περισσότερες είναι οι απαιτούμενες αλλαγές σε ρυθμιστικό πλαίσιο, ώστε να δοθούν πραγματικά δυνατότητες λειτουργίας τοπικών αγορών αλλά και να προδιαγραφεί ο τρόπος λειτουργίας. Είναι προφανές, πως το ρυθμιστικό πλαίσιο λειτουργίας των τοπικών αγορών θα διαμορφώσει σε μεγάλο βαθμό και τον προσανατολισμό τους, δηλαδή το αν οι ενεργειακές κοινότητες επιπλέον της αποδοτικότερης και οικονομικότερης λειτουργίας των συστημάτων διανομής ενέργειας, θα αποτελέσουν ένα μέσο για τον εκδημοκρατισμό του συστήματος ενέργειας [4].