Στις εκβολές του ποταμού Ανθεμούντα, που διαρέει όλη την ορεινή Χαλκιδική κι εκβάλει στον Θερμαϊκό, έχει διατηρηθεί ένα μικρό μέρος από τον άλλωτε πολύ μεγαλύτερο υγρότοπο που υπήρχε στην περιοχή. Η έκταση του υγροτοπικού αυτού συστήματος απειλείται έντονα τα τελευταία χρόνια, μέσω της υποβάθμισης και αποξήρανσης μεγάλων τμημάτων του (όπως τα 150 στρέμματα αλίπεδων που μπαζώθηκαν νότια της εκβολής του ποταμού Ανθεμούντα το 2019), τα σχέδια δημιουργίας Τεχνολογικού Πάρκου σε έκταση 760 στρεμμάτων στο Παράκτιο Έλος Περαίας και τα σχέδια δημιουργίας λιμανιού στο Παράκτιο Έλος Μίκρας.

Η περιοχή περιλαμβάνει δύο υγροτοπικά συστήματα αναγνωρισμένα από το Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων – Υγροτόπων: EL52208200 Παράκτιο Έλος Περαίας και του EL52202600 Παράκτιο Έλος Μίκρας, καθώς και των ελών που περιλαμβάνονται στην έκταση του αεροδρομίου Θεσσαλονίκης, που αποτελούν τα εναπομείναντα τμήματα των υγροτόπων του Δελταϊκού συστήματος του ποταμού Ανθεμούντα, που ήταν ενιαίος υγρότοπος πριν την κατασκευή του αεροδρομίου της Μίκρας κατά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο. Για την αξιολόγηση των πληθυσμών των σημαντικών αναπαραγόμενων ειδών ορνιθοπανίδας, συνεκτιμήθηκε ο πληθυσμός τους στο σύνολο του ενιαίου υγροτόπου.

















Εικόνες από αριστερά προς τα δεξιά:
Τα παράκτια έλη στην εκβολή του Ανθεμούντα ποταμού στον Θερμαϊκό Κόλπο. Διακρίνονται οι εγκαταστάσεις του αεροδρομίου Μακεδονία στο κέντρο της εικόνας.
Υγρότοποι γύρω από τον ΘερμαΪκό κόλπο.

Παλαιότερες και πρόσφατες έρευνες για την ορνιθοπανίδα της περιοχής

Γιι την αξιολόγηση της ορνιθολογικής σημασίας του υγροτοπικού αυτού συμπλέγματος, συγκεντρώθηκε όλη η διαθέσιμη δημοσιευμένη βιβλιογραφία, καθώς και κάθε διαθέσιμη αδημοσίευτη αναφορά και αξιολογήθηκε η ακρίβεια των στοιχείων.

Η σημασία του υγροτόπου για την ορνιθοπανίδα είναι γνωστή από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα, κυρίως μέσω παλαιότερων δημοσιεύσεων ξένων ορνιθολόγων. Την περίοδο 1934 - 1950 ορνιθολογικές έρευνες στην περιοχή έκαναν οι E. Kattinger (1934 & 1935) [1, 2] και W. Makatsch (1943 & 1950) [3,4]. O Makatsch μεταξύ άλλων ειδών που έχει καταγράψει στον υγρότοπο, αναφέρει στο βιβλίο του αναπαραγωγή Καλαμόκιρκου (Circus aeruginosus), Σταχτοτσικνιά (Ardea cinerea), Βαρβάρας (Tadorna tadorna), Πρασινοκέφαλης πάπιας (Anas platyrhynchos), Νεροχελίδονου (Glareola pratincola) με 10-15 ζευγάρια το 1940-43, Θαλασσοσφυριχτή (Charadrius alexandrinus), Κοκκινοσκέλη (Tringa totanus), Ποταμογλάρονου (Sterna hirundo), Νανογλάρονου (Sternula albifrons) με 15 ζευγάρια το 1943, και πιθανά Καλημάνας (Vanellus vanellus).





Εικόνες από αριστερά προς δεξιά:
Η λιμνοθάλασσα ΣΕΔΕΣ και στο βάθος ο Χορτιάτης (Makatsch, 1950)
Λιμνοθάλασσα στην εκβολή του Ανθεμούντα κάτω από το Σέδες (Makatsch, 1950)

Περίοδος 1988-2023

Τις τελευταίες δεκαετίες υπάρχει πληθώρα αδημοσίευτων δεδομένων από καταγραφές ορνιθολόγων, ορνιθοπαρατηρητών, κάποιες από τις οποίες έχουν καταχωρηθεί σε βάσεις δεδομένων (Ορνιθότοπος, E-bird ή με φωτογραφίες σε σχετικές ομάδες στο facebook), όπως επίσης και στοιχεία από Μεσοχειμωνιάτικες καταγραφές, δακτυλιώσεις, κλπ. Εκτός από τα δεδομένα που έχουμε καταγράψει από το 1989 στον υγρότοπο, χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία κυρίως των Καρακόλη Δ. και Τσιλιανίδη Χ., όπως επίσης καταγραφές πολλών ακόμη παρατηρητών [5] και δύο αδημοσίευτες αναφορές των Αλιβιζάτος & Παναγιωτοπούλου (2017) και Αλιβιζάτος (2016). Την περίοδο 2007-2021, εκπονήθηκαν ακόμη δύο μεταπτυχιακές εργασίες (Σώκος 2012, Μακρίδου 2014) για την περιοχή του αεροδρομίου και του Παράκτιου Έλους Μίκρας και δύο δημοσιεύσεις (Papaspyropoulos et al. 2012, Σώκος 2007). Παράλληλα, εξαιτίας της λειτουργίας κι επέκτασης του Αεροδρομίου "Μακεδονία" πραγματοποιήθηκαν μερικές ακόμη ορνιθολογικές έρευνες στην περιοχή (Βασιλειάδης κ.α. 2019, Αλιβιζάτος & Παναγιωτοπούλου 2017, Αλιβιζάτος 2016) στις οποίες προστίθενται και οι ετήσιες αναφορές και αξιολογήσεις της Fraport αναφορικά με την περιβαλλοντική κατάσταση και παρακολούθηση του αεροδρομίου από το 2018 [βλέπε στη Βιβλιογραφία].

Για την αξιολόγηση της σημασίας του υγροτόποου, δόθηκε έμφαση στη συλλογή στοιχείων για τα είδη που συντηρούν αξιόλογους πληθυσμούς στο σύνολο των Παράκτιων υγροτόπων του ποταμού Ανθεμούντα, σε σχέση με τα πληθυσμιακά όρια των κριτηρίων χαρακτηρισμού και οριοθέτησης των Ζωνών Ειδικής Προστασίας. Όσον αφορά στο Παράκτιο Έλος Περαίας, τα περισσότερα δεδομένα αφορούν στο τμήμα νοτιοδυτικά του ΚΑΠΠΑ, καθώς υπάρχει έλεγχος από τις υπηρεσίες του αεροδρομίου για το ανατολικό τμήμα του έλους που βρίσκεται κοντά στα όρια του.

Συνοπτική αξιολόγηση

Η αξιολόγηση των διαθέσιμων αξιόπιστων δεδομένων που συγκεντρώθηκαν και η περιορισμένη έρευνα πεδίου επιβεβαίωσε ότι οι παράκτιοι υγρότοποι της εκβολής του ποταμού Ανθεμούντα (Παράκτια έλη Περαίας, Παράκτια έλη Μίκρας και τα έλη που βρίσκονται εντός του αεροδρομίου Θεσσαλονίκης) είναι σημαντική περιοχή σε εθνικό αλλά και διεθνές επίπεδο για την ορνιθοπανίδα, λόγω της παρουσίας ενός αξιόλογου αριθμού και ποικιλίας αναπαραγόμενων προστατευόμενων ειδών, παρυδάτιων, υδρόβιων και αρπακτικών. Ο υγρότοπος είναι σημαντικός και ως χώρος τροφοληψίας και ξεκούρασης μεγάλου αριθμού παρυδάτιων, ερωδιόμορφων, γλαρόμορφων, υδροβίων και αρπακτικών ειδών που χρησιμοποιούν την περιοχή κατά τις μεταναστευτικές περιόδους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν τα κοπάδια Σαρσέλας Spatula querquedula που κατακλύζουν τις υδάτινες επιφάνειες της περιοχής, κατά τους πρώτους ανοικιάτικους μήνες κάθε χρόνο (μάρτιο - Απρίλιο) στη διαδρομή της επιστροφής τους από την Αφρική στην Ευρώπη.

Η αξία της περιοχής ενισχύεται από την γειτνίαση της περιοχής με το Εθνικό Πάρκο Αξιού – Αλιάκμονα και Αλυκή Κίτρους, καθώς και των υπολοίπων υγροτόπων του Θερμαϊκού κόλπου, με ενιαίους ουσιαστικά πληθυσμούς ορνιθοπανίδας.

Ο υγρότοπος έχει διεθνή σημασία για την προστασία του Νεροχελίδονου (Glareola pratincola) καθώς είναι μια από τις 5 σημαντικότερες περιοχές στην γεωγραφική περιφέρεια Θράκη – Μακεδονία – Θεσσαλία και φιλοξενεί το 3-5% του εθνικού πληθυσμού του είδους, βάσει των διαθέσιμων δεδομένων. Ο υγρότοπος διατηρεί σημαντικούς πληθυσμούς σε εθνικό επίπεδο (>1% του εθνικού πληθυσμού) και πληροί τα κριτήρια οριοθέτησης για Ζώνη Ειδικής Προστασία για τα είδη: Βαρβάρα (Tadorna tadorna), Πρασινοκέφαλη πάπια (Anas platyrhynchos), Καλαμόκιρκος (Circus aeruginosus), Στρειδοφάγος (Haematopus ostralegus), Καλαμοκανά (Himantopus himantopus), Πετροτριλίδα (Burhinus oedicnemus), Θαλασσοσφυριχτής (Charadrius alexandrinus) και Κοκκινοσκέλης (Tringa totanus), σύμφωνα με τις οδηγίες που δίνονται από τους Δημαλέξη κ.ά. και Χατζηχαραλάμπους κ.ά. (2004). Εκτός των παραπάνω ειδών υπάρχουν ενδείξεις ότι χρησιμοποιείται και από σημαντικό αριθμό παρυδάτιων, ερωδιών και Μαυροκέφαλων γλάρων (Larus melanocephalus) εκτός της αναπαραγωγικής περιόδου.

Τα σημαντικότερα είδη

Η πανελλαδική σημασία του υγρότοπου για την ορνιθοπανίδα τεκμηριώνεται με βάση τον πληθυσμό των αναπαραγόμενων σπάνιων ειδών της περιοχής, σε σύγκριση με τον πληθυσμό του ίδιου είδους σε πανελλαδική κλίμακα. Χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος και ανάλυση κριτηρίων που περιγράφεται από τους Δημαλέξης κ.α. 2004.

Το Νεροχελίδονο Glareola pratincola πληροί το κριτήριο 6 για είδος χαρακτηρισμού Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ - SPA) του Δικτύου Natura 2000, στα πλαίσια της Οδηγίας 2009/147/ΕΚ για τα Άγρια Πουλιά. Σύμφωνα με το Κριτήριο 6, η περιοχή είναι μια από τις 5 σημαντικότερες περιοχές στην γεωγραφική περιφέρεια Θράκη – Μακεδονία – Θεσσαλία και φιλοξενεί >1% του εθνικού πληθυσμού του είδους βάσει των διαθέσιμων δεδομένων με 15-30 ζευγάρια Νεροχελίδονου.

Επίσης η περιοχή είναι σημαντική για ακόμη 8 είδη οριοθέτησης, σύμφωνα με τις παραπάνω προδιαγραφές. Πρόκειται δηλαδή για είδη που ως αναπαραγόμενα ξεπερνού το πληθυσμιακό κριτήριο του > 1% ελάχιστου Αναπαραγόμενου Πληθυσμού Ελλάδας και φαίνονται στον παρακάτω Πίνακα.

Πίνακας ειδών οροθέτησης για την περιοχή: Παράκτιοι υγρότοποι εκβολής ποταμού Ανθεμούντα

Ελληνική ονομασία	Επιστημονική ονομασία	Είδη οριοθέτησης
Βαρβάρα	Tadorna tadorna	7 ζεύγη > 1% ελαχ. αναπαραγ. πληθυσμού Ελλάδα (1 ζ.)
Πρασινοκέφαλη Πάπια	Anas platyrhynchos	9 ζεύγη > 1% ελαχ. αναπαραγ. πληθυσμού Ελλάδα (1 ζ.)
Καλαμόκιρκος	Circus aeruginosus	1 ζεύγος > 1% ελαχ. αναπαραγ. πληθυσμού Ελλάδα (1 ζ.)
Στρειδοφάγος	Haematopus ostralegus	2-3 ζεύγη > 1% ελαχ. αναπαραγ. πληθυσμού Ελλάδα (1 ζ.)
Καλαμοκανάς	Himantopous himantopus	23 ζεύγη > 1% ελαχ. αναπαραγ. πληθυσμού Ελλάδα (10 ζ.)
Πετροτουρλίδα	Burhinus oedicnemus	2 ζεύγη > 1% ελαχ. αναπαραγ. πληθυσμού Ελλάδα (3 ζ.)
Θαλασσοσφυριχτής	Charadrius alexandrinus	8-10 ζεύγη > 1% ελαχ. αναπαραγ. πληθυσμού Ελλάδα (10 ζ.)
Κοκκινοσκέλης	Tringa totanus	9 ζεύγη > 1% ελαχ. αναπαραγ. πληθυσμού Ελλάδα (4 ζ.)
*

Αν και τα ορνιθολογικά δεδομένα για την περιοχή έχουν αρχίσει να δίνουν μια εικόνα της ορνιθοπανίδας της, εξακολουθούν να υπάρχουν κενά στη γνώση μας, ιδιαίτερα για κάποια σημαντικά και σπάνια αναπαραγόμενα είδη κυρίως υδρόβιων πουλιών. Έτσι θα πρέπει να διερευνηθεί ο αναπαραγόμενος πληθυσμός των ειδών: Αγκαθοκαλημάνα (Vanellus spinosus), Αβοκέτα (Recurvirostra avosetta), Ποταμογλάρονο (Sterna hirundo), Νανογλάρονο (Sternula albifrons), των πληθυσμών των διαχειμαζόντων ειδών: Λαμπροβούτι (Gavia arctica),, Θαλασσοκόρακα (Phalacrocorax aristotelis), Θαλασσοπρίστης (Mergus serrator), Κουφομπεκάτσινο (Lymnocryptes minimus), Χειμωνογλάρονο (Sterna sandvicensis) και των διερχομένων κατά τη μετανάστευση Μαυροκέφαλος Γλάρος (Larus melanocephalus).

Ακόμη, στην περιοχή έχουν παρατηρηθεί 5 σπάνια για την Ελλάδα είδη, με λιγότερες από 10 παρατηρήσεις συνολικά και το γεγονός αυτό είναι εντυπωσιακό ότι έχουν παρατηρηθεί πέντε τόσο σπάνια είδη σε ένα υγρότοπο που δέχεται τόσες πιέσεις. Ο Ερημοτσιροβάκος Sylvia nana παρατηρήθηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα στις 19.4.2021, από τον Μάνο Βατζόλα στον Ανθεμούντα. Τα είδη αυτά είναι:

• Κόκκινος Φαλαρόποδας Phalaropus fulicarius, 10.6.2001 εκβολή Ανθεμούντα, 4η παρατήρηση στην Ελλάδα από Σταύρο Καλπάκη και Μαρία Νοΐδου (Ορνιθολογική 2006)
• Ερημοτσιροβάκος Sylvia nana, Ανθεμούντας, 19.4.2021, Μάνος Βατζόλας
• Σούλα του Βορρά Morus bassanus, Ανθεμούντας, 26.12.2022, Μάνος Βατζόλας
• Χαμωτίδα Tetrax tetrax, Αεροδρόμιο, 15.12.2020, Fraport 2021
• Βουνοσφυριχτής Charadrius morinellus 4.2020, Fraport 2021

Φωτογραφίες από αριστερά προς δειξιά:
Σούλα του Βορρά που την κυνηγά ένας Ασημόγλαρος της Μεσογείου © Μ. Βαντζόλας, 26.12.2022
Χαμωτίδα στα λιβάδια του Αεροδρομίου "Μακεδονία" © Fraport 2021
Ερημοτσιροβάκος στον Ανθεμούντα © Ζ. Αντωνόπουλος, 20.4.2021

Τα ενδιαιτήματα της περιοχής που συντελούν στην μεγάλη ποικιλία της ορνιθοπανίδας, φαίνονται στον Χάρτη βλάστησης και τύπων οικοτόπων που συνέταξε ο Γ. Φωτιάδης (2022). Μελλοντική έρευνα πεδίου θα οδηγήσει στη συγκέντρωση πληρέστερων δεδομένων για την ορνιθοπανίδα του υγροτόπου και θα εμπλουτίσει τα στοιχεία που παρουσιάζονται σε αυτή την έκθεση. Στη συνέχεια περιγράφεται συνοπτικά ο ελληνικός πληθυσμός των προτεινόμενων ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης, το καθεστώς παρουσίας τους στην περιοχή μελέτης και τα κρίσιμα ενδιαιτήματά (θέσεις φωλιάσματος, τροφοληψίας και καταφυγίου).
















Ενδιαιτήματα των πουλιών στα Τσαΐρια (από αριστερά προς τα δεξιά): Καλαμώνας, αποστραγγιστικό κανάλι, αλμυρόβαλτος © Μ. Παναγιωτοπούλου
















Ενδιαιτήματα των πουλιών στα Τσαΐρια (από αριστερά προς τα δεξιά): Λιβάδια, ερειπωμένα κτίρια, παράκτιο μέτωπο© Μ. Παναγιωτοπούλου

1. Νεροχελίδονο Glareola pratincola

Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός: Ο πληθυσμός του Νεροχελίδονου στη χώρα μας έχει μειωθεί δραματικά τις τελευταίες δεκαετίες στην Ελλάδα. Είχε υπολογιστεί σε 2000 ζευγάρια το 1981 (Hallmann B. 1981 Preliminary list of IBA in Greece σε Χανδρινός, 1992 & Κόκκινο Βιβλίο 1992), σε 1000-1500 ζευγάρια το 1997 (Handrinos & Akriotis 1997), σε 500-1.000 ζευγάρια το 1995-2000 (BirdLife International 2004), σε 600-800 ζευγάρια, αλλά πιθανότατα μικρότερος από 500 ζευγάρια (Χανδρινός κα 2009, Κόκκινο Βιβλίο 2009). Στο σύνολο των παράκτιων ελών της εκβολής του Ανθεμούντα αναπαράγονται 15-30 ζευγάρια Νεροχελίδονων, ενώ είναι άγνωστος ο αριθμός που σύμφωνα και με τις διαθέσιμες δημοσιεύσεις αναπαράγονται εντός του αεροδρομίου. Στο Παράκτιο Έλος Περαίας έχουν καταγραφεί max 17 άτομα το 2016 κατά την αναπαραγωγική περίοδο. Η σημασία των παράκτιων υγροτόπων του Ανθεμούντα είναι πολύ μεγάλη για το απειλούμενο Νεροχελίδονο και λόγω της μείωσης του πληθυσμού του στη βόρεια Ελλάδα. Μειώθηκαν πολύ στη Λιμνοθάλασσα Επανωμής, ενώ σταμάτησαν να αναπαράγονται τα τελευταία χρόνια στους περισσότερους μικρούς υγροτόπους της βόρειας Ελλάδας (Λθ Αγίου Μάμα, Αλυκή Αγγελοχωρίου, εκβολές Στρυμόνα, Πικρολίμνη), αλλά και σε τμήματα της Ζώνης Ειδικής Προστασίας Δέλτα Αξιού-Λουδία-Αλιάκμονα-Αλυκή Κίτρους (Λθ Καλοχωρίου, παράκτια έλη μεταξύ Χηναρού και Αξιού, νότια του π. Αλιάκμονα κάτω από τον ΠΑΘΕ) που φώλιαζε.

Οικολογία: Το Νεροχελίδονο ζει σε λασπώδεις περιοχές με ελάχιστη βλάστηση, σε χερσοχώραφα, σε εκτεταμένες επίπεδες, ανοιχτές, ξερές περιοχές, κοντά σε λιμνοθάλασσες, αλυκές και δέλτα ποταμών. Φωλιάζει σε αποικίες γύρω από τους υγροτόπους και σε νησίδες, σε κοιλότητες στο έδαφος. Είναι είδος μεταναστευτικό. Τρέφεται με έντομα που κυνηγά κοπαδιαστά πάνω από ορυζώνες, υγρολίβαδα, καλλιέργειες (βαμβάκια, σιτάρια) και επιφάνειες νερού.

Απειλές: Οι αναπαραγόμενοι πληθυσμοί του είδους έχει σημειώσει πολύ μεγάλη μείωση στην Ελλάδα, λόγω των επεμβάσεων του ανθρώπου στους βιοτόπους του (μετατροπή τους σε καλλιέργειες, απόθεση σκουπίδια και μπάζων, επιχώσεις, δόμηση, κα). Επίσης η υπερβόσκηση (ποδοπάτηση φωλιών), η όχληση και η άνοδος του νερού στις αποικίες που βρίσκονται στις παρυφές των υγροτόπων επηρεάζουν την αναπαραγωγική επιτυχία.

2. Βαρβάρα Tadorna tadorna

Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός: Ο συνολικός αναπαραγόμενος στην Ελλάδα πληθυσμός της Βαρβάρας είχε εκτιμηθεί σε 120-150 ζευγάρια και σύμφωνα με την τελευταία έκθεση εφαρμογής της Οδηγίας 2009/147/ΕΚ, υπό το άρθρο 12 για την περίοδο 2013-2018 σε 400-600 ζευγάρια. Το είδος είναι επιδημητικό, ενώ το χειμώνα ο πληθυσμός της αυξάνει σημαντικά. Στην περιοχή μελέτης εκτιμάται ότι αναπαράγονται τέσσερα ζευγάρια, με τουλάχιστον επτά να αναπαράγονται στο σύνολο των παράκτιων ελών της εκβολής του Ανθεμούντα. Κατά τη διάρκεια του χειμώνα παρατηρείται σε μεγάλες συγκεντρώσεις (πχ 36 άτομα) ενώ κατά τη μετανάστευση έχουν παρατηρηθεί ως 75 άτομα στην περιοχή μελέτης. Η Βαρβάρα φαίνεται να εγκαταλείπει την περιοχή όταν το νερό είναι ελάχιστο ή έχει εξατμιστεί.

Οικολογία: Το είδος αναπαράγεται σε παράκτιους υγροτόπους, με λιμνοθάλασσες, αλοφυτικές εκτάσεις, λασπώδεις ακτές, αλυκές κλπ, πολύ σπανιότερα σε υγροτόπους γλυκού νερού. Φωλιάζουν σε τρύπες, γήλοφους και κοιλώματα, ενίοτε σε βράχια (Cramp, 1998, Ηandrinos & Αkriotis 1997). Τρέφεται σε ρηχά, υφάλμυρα ή αλμυρά νερά, λιμνοθάλασσες, λασποτόπια, αλοφυτικές εκτάσεις κλπ με μικρά μαλάκια, οστρακόδερμα, προνύμφες εντόμων, αλλά και φυτική τροφή.

Απειλές: Επηρεάζεται αρνητικά από τις γενικότερες επεμβάσεις στους υγροτόπους (μπαζώματα, επεκτάσεις καλλιεργειών, όχληση, κλπ). Επίσης, αν και δεν επιτρέπεται το κυνήγι της συχνά αποτελεί αντικείμενο λαθροθηρίας. Στην περιοχή μελέτης η σταδιακή ελάττωση και τελικά εξάντληση του νερού στους υγροτόπους στα τέλη Ιουνίου – αρχές Ιουλίου αποτελεί το βασικότερο πρόβλημα για την επιβίωση των νεοσσών.















Αρσενική Βαρβάρα Tadorna tadorna, άνοιξη 2017, Τσαΐρια © Π. Καμπάκης
Βαρβάρες πετούν με φόντο τον Χορτιάτη © Π. Καμπάκης

4. Πρασινοκέφαλη πάπια Anas platyrhynchos

Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός: Το είδος είναι επιδημητικό, ενώ το χειμώνα ο πληθυσμός της Πρασινοκέφαλης πάπιας αυξάνεται σημαντικά. Ο συνολικός αναπαραγόμενος πληθυσμός της στην Ελλάδα είχε εκτιμηθεί σε 100 έως 1000 ζευγάρια (Birdlife, 2004, Handrinos & Akriotis, 1997) και σύμφωνα με την τελευταία έκθεση εφαρμογής της Οδηγίας 2009/147/ΕΚ, υπό το άρθρο 12 για την περίοδο 2013-2018 σε 300-1000 ζευγάρια. Στην περιοχή μελέτης εκτιμάται ότι αναπαράγονται 4 ζευγάρια, με τουλάχιστον 9 ζευγάρια να αναπαράγονται στο σύνολο των παράκτιων ελών της εκβολής του Ανθεμούντα.

Οικολογία: Το είδος αναπαράγεται σε παράκτιους υγροτόπους, λιμνοθάλασσες, έλη και λίμνες γλυκού νερού. Επίσης, παρατηρείται σε τεχνητούς υγροτόπους πχ ταμιευτήρες, αρδευτικά ή αποστραγγιστικά κανάλια (Καζαντζίδης και Νοίδου, 2008). Τρέφεται σε ρηχά, γλυκά ή υφάλμυρα νερά, λιμνοθάλασσες, έλη κα.

Απειλές: Η αλλοίωση ή καταστροφή των ενδιαιτημάτων φωλιάσματος πχ αποστράγγιση υγροτόπων αποτελεί την βασική αιτία μείωσης του πληθυσμού της. Επίσης, το έντονο κυνήγι και κυρίως η όχληση που δημιουργείται κατά την άσκησή του οδηγεί συχνά το είδος σε περιοχές ακατάλληλες. Η σταδιακή ελάττωση και τελικά εξάντληση του νερού στους υγροτόπους στα τέλη Ιουνίου – αρχές Ιουλίου οδηγεί σε χαμηλά ποσοστά επιβίωσης των νεοσσών.

Αρσενικές και θηλυκές Πρασινοκέφαλες Πάπιες και Φαλαρίδες στα Τσαΐρια Περαίας © Δ. Καρακόλης, 6/2017

5. Καλαμόκιρκος Circus aeruginosus

Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός: Ο Καλαμόκιρκος φωλιάζει στους μεγάλους υγροτόπους της Μακεδονίας και Θράκης και στον Αμβρακικό κόλπο στην δυτική Ελλάδα και ο αναπαραγόμενος πληθυσμός του είχε εκτιμηθεί σε 50 με 80 ζευγάρια και σύμφωνα με την τελευταία έκθεση εφαρμογής της Οδηγίας 2009/147/ΕΚ, υπό το άρθρο 12 για την περίοδο 2013-2018 σε 50-100 ζευγάρια. Κοινός κατά την μετανάστευση παρατηρείται σε όλη την ενδοχώρα αλλά και πολλά νησιά του Αιγαίου και την Κρήτη (Handrinos & Akriotis 1997). Στην περιοχή μελέτης αναπαράγεται ένα ζευγάρι. Κατά την μετανάστευση παρατηρούνται περισσότερα άτομα.

Οικολογία: Ο Καλαμόκιρκος φωλιάζει στο έδαφος προτιμώντας τους εκτεταμένους καλαμιώνες (Cramp & Simmons 1980, Ferguson-Lee & Christie 2001, Nemeckova et al. 2008). Τρέφεται με μικροθηλαστικά και πουλιά αλλά και ερπετά, αμφίβια και ψάρια. Ο βιότοπος τροφοληψίας του περιλαμβάνει σχεδόν όλων των ειδών τα υγροτοπικά οικοσυστήματα (Tucker & Heath 1994, Gensbol & Thiede 2008).

Απειλές: H καύση και η εκχέρσωση των καλαμιώνων είναι η κύρια απειλή του βιοτόπου φωλιάσματος ενώ η καταστροφή και συρρίκνωση των υγροτόπων ειδικά των υγρών λιβαδιών και των περιοχών με ρηχά νερά όπου αφθονούν τα αμφίβια και τα ερπετά αλλοιώνει το ενδιαίτημα τροφοληψίας του είδους.

6. Στρειδοφάγος Haematopus ostralegus

Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός: Ο Στρειδοφάγος φωλιάζει σε μικρούς αριθμούς στους περισσότερους μεγάλους υγρότοπους της Μακεδονίας και Θράκης, καθώς και σε Μεσολόγγι και Αμβρακικό. Κατά τη μετανάστευση είναι πιο πολυπληθής αλλά περιορισμένος κυρίως στη κεντρική και βόρεια ηπειρωτική χώρα με λίγες καταγραφές από τη Πελοπόννησο και τα νησιά (Handrinos & Akriotis, 1997). Ο αναπαραγόμενος πληθυσμός της στη Ελλάδα είχε εκτιμηθεί σε 30 – 60 ζευγάρια (BirdLife International 2004) και σύμφωνα με την τελευταία έκθεση εφαρμογής της Οδηγίας 2009/147/ΕΚ, υπό το άρθρο 12 για την περίοδο 2013-2018 σε 40-100 ζευγάρια. Στην περιοχή μελέτης έχει καταγραφεί η αναπαραγωγή δύο ζευγαριών, με 2-3 ζευγάρια να αναπαράγονται στο σύνολο των παράκτιων ελών της εκβολής του Ανθεμούντα. Κατά τη μετανάστευση έχουν καταγραφεί 35 άτομα στην εκβολή του Ανθεμούντα.

Οικολογία: Ο Στρειδοφάγος φωλιάζει μοναχικά ή σε μικρές διάσπαρτες ομάδες σε παράκτιους αλμυρόβαλτους, αμμώδεις ακτές, νησίδες σε λιμνοθάλασσες και αλυκές. Η φωλιά είναι ένα ρηχό βαθούλωμα στο αμμώδες έδαφος σε ανοικτή υπερυψωμένη θέση. Σε λασπώδη παλιρροιακά ενδιαιτήματα τρέφεται κυρίως με δίθυρα και γαστερόποδα, σε εκβολές με πολύχαιτους και καρκινοειδή και σε βραχώδεις ακτές με μαλάκια. Στην ενδοχώρα τρέφεται επίσης με γαιοσκώληκες και προνύμφες εντόμων.

Απειλές: Απειλές για το Στρειδοφάγο συνιστούν η απώλεια θέσεων φωλεοποίησης στη παράκτια ζώνη λόγω διάνοιξης δρόμων και παρεμβάσεων όπως μηχανικοί καθαρισμοί ακτών κατά την περίοδο της αναπαραγωγής. Υπάρχει όχληση στις θέσεις αναπαραγωγής από τον άνθρωπο και οικόσιτους θηρευτές. Σε ορισμένες περιοχές μπορεί να γίνεται υπερσυλλογή της λείας του είδους δηλ. βενθικών οργανισμών (διθύρων, καρκινοειδών και σκουληκιών) από τον άνθρωπο για τροφή ή δόλωμα.

7. Καλαμοκανάς Himantopus himantopus

Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός: Το είδος έχει ευρεία αναπαραγωγική κατανομή στους περισσότερους παράκτιους υγροτόπους της ηπειρωτικής χώρας και σε ορισμένους εσωτερικούς υγροτόπους και σε αρκετά νησιά. Κατά την μετανάστευση συναντάται σχεδόν σε ολόκληρη την Ελλάδα όπου υπάρχει κατάλληλο ενδιαίτημα. (Handrinos & Akriotis, 1997). Ο εθνικός πληθυσμός είχε εκτιμηθεί σε 1000 έως 3000 ζευγάρια (BirdLife, 2004) και σύμφωνα με την τελευταία έκθεση εφαρμογής της Οδηγίας 2009/147/ΕΚ, υπό το άρθρο 12 για την περίοδο 2013-2018 σε 1300-2500 ζευγάρια. Στο Παράκτιο Έλος Περαίας υπολογίζεται ότι αναπαράγονται 23 ζευγάρια (2016) και στο σύνολο του υγροτόπου 40-60 ζευγάρια. Κατά τη μετανάστευση παρατηρούνται μεγάλος αριθμός (85 άτομα μέγιστη ημερήσια καταγραφή). Συστηματικές καταγραφές κατά τη μετανάστευση θα πιστοποιήσουν την αξία του υγροτόπου για το είδος.

Οικολογία: Φωλιάζει σε υγρότοπους με ρηχό γλυκό, αλμυρό και υφάλμυρο νερό και αραιή βλάστηση μοναχικά ή συχνότερα σε μικρές χαλαρές αποικίες με μέγεθος που μπορεί να ποικίλλει από 2 έως αρκετές εκατοντάδες ζευγάρια. Προτιμά ανοικτές περιοχές με καλή (360ο) ορατότητα. Η φωλιά είναι ένα βαθούλωμα σε πηλώδες, αμμώδες ή λασπώδες έδαφος ή εναλλακτικά σε επιπλέουσα υδρόβια βλάστηση. Τρέφεται με ασπόνδυλα, ιδιαίτερα υδρόβια έντομα (ενήλικα και προνύμφες), μαλάκια, καρκινοειδή, αράχνες, σκουλήκια, γυρίνους, μικρά ψάρια και αυγά ψαριών.

Απειλές: Η διάβρωση νησίδων, η διαδοχή της βλάστησης που οδηγεί σε απώλεια θέσεων φωλεοποίησης, και ο πλημμυρισμός των αποικιών από τεχνητή ή φυσική διακύμανση της στάθμης του νερού απειλούν το ενδιαίτημα φωλεοποίησης. Επίσης, η έλλειψη ή η απουσία ορθολογικής διαχείρισης του νερού στους υγροτόπους (πχ αποξήρανση εκτάσεων, αποστράγγιση, μπαζώματα, άναρχη δόμηση) απειλούν τόσο το ενδιαίτημα φωλεοποίησης όσο και τροφοληψίας. Σοβαρή απειλή αποτελεί η όχληση στις αποικίες του είδους η οποία προκαλείται από ελλιπή χωρική και χρονική οργάνωση τουριστικών δραστηριοτήτων ή δραστηριοτήτων μηχανοκίνητου αθλητισμού πχ 4Χ4 ή της βόσκησης. Τέλος, η θήρευση των φωλιών από θηρευτές πχ σκυλιά, γάτες, κορακοειδή και γλάρους επιδρά αρνητικά μειώνοντας την αναπαραγωγική επιτυχία του είδους.























Από αριστερά προς δεξιά:
Καλαμοκανάδες υπερασπίζονται τη φωλιά τους στα Τσαΐρια Περαίας, διώχνοντας μία κουρούνα (αριστερή φωτό) κι έναν Καλαμόκιρκο (δεξιά φωτό) © Ζ. Αντωνόπουλος, 5/2020
Νεαρός καλαμοκανάς στα Τσαΐρια © Π. Καμπάκης

8. Πετροτουρλίδα Burhinus oedicnemus

Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός: το είδος κατανέμεται στους μεγάλους παράκτιους υγροτόπους της δυτικής Ελλάδας, της Μακεδονίας και της Θράκης, ενώ παρατηρείται σε μικρότερους πληθυσμούς στη Θεσσαλία και Στερεά Ελλάδα. Ο εθνικός πληθυσμός είχε εκτιμηθεί σε 300 έως 500 ζευγάρια (BirdLife, 2004) και σύμφωνα με την τελευταία έκθεση εφαρμογής της Οδηγίας 2009/147/ΕΚ, υπό το άρθρο 12 για την περίοδο 2013-2018 σε 700-900 ζευγάρια. Στην περιοχή μελέτης αναπαράγονται τουλάχιστον δύο ζευγάρια. Απαιτείται έρευνα πεδίου για την εκτίμηση του αναπαραγόμενου πληθυσμού της Πετροτουλίδας στο σύνολο των παράκτιων υγροτόπων της εκβολής του Ανθεμούντα.

Οικολογία: η Πετροτουρλίδα φωλιάζει σε αμμώδες ή πετρώδες έδαφος, σε ανοιχτές περιοχές με μικρό ποσοστό βλάστησης. Η ύπαρξη χαμηλής βλάστησης και θέσεων με γυμνό έδαφος, η χαμηλή όχληση από ανθρώπινες δραστηριότητες, η χαμηλή θηρευτική πίεση και η εφαρμογή βόσκησης στα λιβάδια αποτελούν σημαντικούς παράγοντες που επηρεάζουν θετικά την επιλογή θέσεως φωλιάσματος. Τρέφεται, κυρίως τις βραδινές ώρες, στο έδαφος με ασπόνδυλα, έντομα κα.

Απειλές: Η εγκατάλειψη της βόσκησης σε λιβάδια, η σταδιακή δάσωσή τους ή η απόδοσή τους σε καλλιέργειες εντατικής γεωργίας και η καταστροφή τους λόγω δόμησης και αποθέσεων αδρανών υλικών, αποτελούν τις σημαντικότερες αιτίες υποβάθμισης και αλλοίωσης του ενδιαιτήματος του είδους. Επίσης, εξαιτίας της ευαισθησίας του είδους σε διάφορες πηγές όχλησης, έργα όπως η κατασκευή αυτοκινητοδρόμων ή άλλων υποδομών μεταφοράς επιδρούν αρνητικά στους πληθυσμούς του.

9. Θαλασσοσφυριχτής Charadrius alexandrinus

Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός: O Θαλασσοσφυριχτής έχει ευρεία κατανομή στην ηπειρωτική χώρα, την Πελοπόννησο και πολλά από τα μεγάλα νησιά. του Αιγαίου και Ιονίου (Handrinos & Akriotis, 1997). Ο εθνικός πληθυσμός εκτιμάται σε 1000 με 2000 ζευγάρια (BirdLife, 2004), ενώ ο πληθυσμός στο σύνολο των παράκτιων υγροτόπων του Ανθεμούντα εκτιμάται σε 8-10 ζευγάρια.

Οικολογία: Φωλιάζει μοναχικά ή σε χαλαρές αποικίες (με απόσταση από 5 έως και 80 μ. μεταξύ τους), μερικές φορές μαζί με άλλα είδη. Τυπικό ενδιαίτημα φωλιάσματος είναι οι αμμώδεις, λασπώδεις και χαλικώδεις ακτές, οι θίνες, οι παράκτιες λιμνοθάλασσες, οι εποχικά κατακλυζόμενες εκτάσεις, έλη και δέλτα. Η φωλιά γίνεται σε βαθούλωμα στο έδαφος, κοντά σε μικρούς θάμνους. Τρέφεται με ασπόνδυλα, κυρίως μαλάκια και καρκινοειδή, γαριδοειδή (Gammarus sp.) στο ρηχό νερό, γαιοσκώληκες και έντομα (σκαθάρια, μυρμήγκια, αράχνες, μύγες) στην περιφερειακή ζώνη της αλοφυτικής βλάστησης. Επίσης τρέφεται και με φυτικό υλικό όπως καρπούς, σπόρους (Ruppia) και γρασίδι.

Απειλές: Ως απειλές για το είδος καταγράφονται: η απώλεια υγροτοπικών εκτάσεων και η ενόχληση από ψυχαγωγικές δραστηριότητες στις θέσεις αναπαραγωγής, π.χ. καταπάτηση φωλιών από ανθρώπους, καταστροφή φωλιών από συνοδευόμενα σκυλιά ειδικά στις παραλίες (Monbailliu, 2009). Απώλεια θέσεων φωλεοποίησης στη παράκτια ζώνη λόγω δημιουργίας υποδομών (διάνοιξη δρόμων) και παρεμβάσεων όπως μηχανικοί καθαρισμοί ακτών κατά την περίοδο της αναπαραγωγής, είναι κρίσιμη για μικρούς περιφερειακούς πληθυσμούς.

10. Κοκκινοσκέλης Tringa totanus

Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός: Ο Κοκκινοσκέλης αναπαράγεται σε παράκτιους υγρότοπους σε Δ. και Β. Ελλάδα. Κατά τη μετανάστευση απαντά σε όλους τους ελληνικούς υγρότοπους. Διαχειμάζει σε παράκτιους υγρότοπους (πιο πολυάριθμος στη βόρεια και δυτική Ελλάδα.) (Handrinos & Akriotis, 1997). Ο αναπαραγόμενος πληθυσμός της στη Ελλάδα έχει εκτιμηθεί σε 400-800 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Ο αναπαραγόμενος πληθυσμός του Κοκκινοσκέλη στο σύνολο των παράκτιων υγροτόπων του Ανθεμούντα εκτιμάται σε περισσότερα από 9 ζευγάρια, και στο Παράκτιο Έλος Περαία σε 1-3 ζευγάρια.

Οικολογία: Συναντιέται κυρίως σε εκβολικούς υγρότοπους και φωλιάζει συνήθως σε δυσπρόσιτες περιοχές αλμυρόβαλτων. Τρέφεται κυρίως με μικρά ασπόνδυλα του ζωοβένθους. Διαχειμάζει σε παράκτιους υγρότοπους (υφάλμυρες λιμνοθάλασσες, αλμυρόβαλτους, αλυκές, λασπώδεις ακτές, λασποτόπια, κα.) όπου τρέφεται με υδρόβια έντομα, καρκινοειδή, μαλάκια, πολύχαιτους, μικρά ψάρια.

Απειλές: Το είδος υφίσταται απώλεια ενδιαιτημάτων και όχληση στην παράκτια ζώνη, λόγω δημιουργίας υποδομών, διάνοιξης δρόμων ή άλλων παρεμβάσεων (κατασκευή αναχωμάτων, αποστράγγιση ή μπάζωμα μικρών υγροτόπων) σε παράκτια λασποτόπια και αλμυρόβαλτους.

Νυκτόβια και ημερόβια αρπακτικά

Στην περιοχή έχουν καταγραφεί ως τώρα 14 είδη ημερόβιων και 3 είδη νυκτόβιων αρπακτικών.

Από αριστερά προς δεξιά: Χειμωνόκιρκος κυνηγά στα καλάμια © Π. Καμπάκης, Κουκουβάγια στα χαλάσματα © Π. Καμπάκης, Βραχοκιρκίνεζο με λεία © Δ. Καρακόλης

Πουλιά σε διαρκή μετακίνηση
Λευκοτσικνιάδες στα Τσαΐρια Περαίας © Π. Καμπάκης
Ο υγρότοπος βρίσκεται σε λειτουργική σύνδεση με άλλους υγρότοπους γύρω από τον Θερμαϊκό Κόλπο κι έτσι παρατηρείται ανάμεσά τους μια συνεχής μετακίνηση κυρίως υδρόβιων πουλιών.

Από αριστερά προς δεξιά: Αβοκέτα στον Ανθεμούντα © Ζ. Αντωνόπουλος, Αγκαθοκαλημάνα στα Τσαΐρια Περαίας © Ζ. Αντωνόπουλος, Χαλικοκυλιστής στην ακτή στα Τσαΐρια © Π. Καμπάκης




















Από αριστερά προς δεξιά: Θηλυκοί θαλασσοπρίστες στη θάλασσα © Δ. Καρακόλης, Θαλασσοκόρακας και κορμοράνοι στην πλωτή εξέδρα μπροστά από το ΚΑΠΠΑ © Σ. Μπουρδάκης, Αλκυώνη στην ακτή © Δ. Καρακόλης

...και ακόμη

Πολλά ακόμη είδη μικρόπουλων και άλλα επιδημητικά ή μεταναστευτικά είδη χρησιμοποιούν τον υγρότοπο για τροφοληψία, στάση για ξεκούραση ή φώλιασμα.

Από αριστερά προς δεξιά:
Θηλυκός Σταχτοπετρόκλης χτίζει τη φωλιά του σε χαλάσματα στα Τσαΐρια © Π. Καμπάκης
Κοκκινοκεφαλάς διερχόμενος από τα Τσαΐρια © Π. Καμπάκης, 4/2017
Κιτρινοσουσουράδα κελαηδάει στα Τσαΐρια © Δ. Καρακόλης, 8/2016


































Από αριστερά προς δεξιά:
Λιβαδοκελάδα στα Τσαΐρια © Γ. Γούτας, 3/2015
Αμμοπετρόκλης στα Τσαΐρια © Σ. Καρυπίδης, 3/2022
Κοκκινοκελάδα στα Τσαΐρια © Μ. Βαμβακάς, 4/2021