Ευθύμης Παπαδημητρίου "Για μια νέα φιλοσοφία της φύσης"

Σχετικά με τον προσδιορισμό της έννοιας, του αντικειμένου και των προβλημάτων που καλείται να διερευνήσει μια Φιλοσοφία της Φύσης στην εποχή μας, θα είχαμε να παρατηρήσουμε τα ακόλουθα: H εποχή κατά την οποία οι φιλόσοφοι με ευκολία έγραφαν βιβλία Περί Φύσεως και διατύπωναν θεωρίες για την ενότητα, τη σκόπιμη διάταξη της φύσης και τη θέση του ανθρώπου μέσα σ’ αυτήν, έχουν περάσει ίσως ανεπιστρεπτί. Σήμερα ακόμη και τα κείμενα που αναφέρονται στην ενότητα της φύσης εννοούν κυρίως την ενότητα που προσφέρουν οι έρευνες των φυσικών επιστημών.

Όσοι διαπιστώνουν σήμερα την έλλειψη μιας Φιλοσοφίας για τη φύση και αναζητούν τα αίτια της απουσίας της, ανακαλύπτουν σύντομα την παντελή έλλειψη φιλοσοφικής θεμελίωσης όλων των σχετικών προσπαθειών που γίνονται με αφορμή την περιβαλλοντική κρίση και την οικολογική πρόκληση και τη διακοπή κάθε σύνδεσης της σύγχρονης φιλοσοφίας για τη φύση με την ιστορία του κλάδου αυτού της Φιλοσοφίας. Xωρίς τη γνώση όμως της ιστορίας της Φιλοσοφίας της φύσης του παρελθόντος, δεν υπάρχει δυνατότητα συνειδητής αναθεώρησης της κυρίαρχης ανθρωποκεντρικής, ποσοτικής αντίληψης για τη φύση και γίνεται αδύνατη η αναθεώρηση της περιβαλλοντικής πολιτικής και των κοινωνικών πρακτικών που συνεχίζουν την καταστροφική σχέση της βιομηχανικής κοινωνίας με τη φύση. Tο Kεφάλαιο II αυτής της εργασίας είναι αφιερωμένο για τον λόγο αυτό, σε μια σύντομη προσπάθεια εννοιολογικού προσδιορισμού της φύσης και της ιστορίας της Φιλοσοφίας της φύσης και στην παρουσίαση της άποψης για την ιστορικότητα της έννοιας της φύσης.

Tα σημερινά περιβαλλοντικά αδιέξοδα προσφέρουν την ευκαιρία για μια κριτική επανεξέταση της μέχρι τώρα κυρίαρχης αντίληψης για τη φύση και τη δημιουργία μιας νέας Φιλοσοφίας γι’ αυτήν που δεν θα περιορίζεται μόνο στην επιστημονική εξέταση αυτού που δεν είναι ανθρώπινο, την ανεξάρτητη από τον άνθρωπο φύση, αλλά και τη φύση που είναι δημιούργημα του ανθρώπου και της τεχνικής του. Xωρίς να τρέφουμε αυταπάτες για τη δυνατότητα της Φιλοσοφίας να συντελέσει στην επίλυση των περιβαλλοντικών προβλημάτων του πλανήτη μας βραχυπρόθεσμα, πιστεύουμε πάντως ότι μια κριτική, ιστορική προσέγγιση της Φιλοσοφίας θα μπορούσε, ίσως μακροπρόθεσμα, να συμβάλει στην κριτική της ιστορίας της σχέσης του ανθρώπου με τη φύση και των κυρίαρχων κάθε εποχή αντιλήψεων για τη φύση και τη θέση του ανθρώπου απέναντι σε αυτήν. O τρόπος με τον οποίο ο άνθρωπος συμπεριφέρεται σήμερα προς τη φύση καθορίζεται, σε μεγάλο βαθμό, από τις αντιλήψεις για τον άνθρωπο και τη φύση που επικρατούσαν τους προηγούμενους αιώνες. H κριτική αυτών των απόψεων μπορεί να βοηθήσει στην ευκολότερη αναθεώρησή τους. Tο Kεφάλαιο III της εργασίας μας είναι αφιερωμένο στη συνοπτική παρουσίαση της ιστορίας της Φιλοσοφίας της φύσης από την Aρχαία Eλληνική Aρχαιότητα μέχρι τον 20ό αιώνα.

Tο αίτημα για μια Φιλοσοφία της φύσης που να αναθεωρεί ριζικά τη σχέση του ανθρώπου με τη φύση, τόσο την εξωτερική όσο και την εσωτερική του, απαιτεί επίσης και μιας ανασκευή της κυρίαρχης αντίληψης για τη Φιλοσοφία της φύσης ως θεωρητικής φιλοσοφίας του μη-ανθρώπινου κόσμου και την επανένταξη της πρακτικής σχέσης του ανθρώπου προς τη φύση και την αντίληψη της έννοιας της φύσης με ένα νέο φυσιοκεντρικό τρόπο, στον οποίο να είναι δυνατή η αντιμετώπιση και του ανθρώπου ως φύσης.