Η πρώτη περιβαλλοντική Καταστροφή του 21ου αιώνα

Tα απόβλητα, τα οποία περιέχουν κυάνιο αλλά και βαριά μέταλλα, διέρρευσαν στον παρακείμενο ποταμό Lapus, και στη συνέχεια στον ποταμό Somes, για να διασχίσουν κατόπιν τα σύνορα με την Ουγγαρία και να εισέλθουν στον ποταμό Tisza, έναν από τους μεγαλύτερους της ανατολικής Ευρώπης. Αξίζει να σημειωθεί ότι πριν το συμβάν ο ποταμός Tisza θεωρούταν ως ένας από τους πλέον καθαρούς ποταμούς της Ευρώπης. Στη συνέχεια εισήλθαν στο Δούναβη, μολύνοντας έτσι και τον μεγαλύτερο υδάτινο δρόμο της ανατολικής Ευρώπης. Η συνολική έκταση της μολυσμένης περιοχής ξεπέρασε τα 700 χιλιόμετρα. Σύμφωνα με τις περιγραφές των διεθνών ειδησεογραφικών πρακτορείων, ένα μολυσμένος όγκος νερού μήκους 50-60 χιλιομέτρων μετακινούταν κατά μήκος των ποταμών, μεταφέροντας έτσι τον όλεθρο απ’ όπου περνούσε. Οι περιγραφές που συνόδευαν το πέρασμά του συγκλονιστικές.

Σύμφωνα με την κυβέρνηση της Ουγγαρίας, ένα χαλί από νεκρά ψάρια κάλυψε τον ποταμό, ενώ το κυάνιο μόλυνε το πόσιμο νερό 2,5 εκατομμυρίων ανθρώπων. Ο εκπρόσωπος του υπουργείου Εξωτερικών της χώρας δήλωσε στο Αυστραλιανό δίκτυο ABC, ότι πρόκειται για την πρώτη μεγάλης έκτασης περιβαλλοντική καταστροφή του νέου αιώνα. Η κυβέρνηση της Ουγγαρίας απαγόρευσε κάθε επαφή με τον ποταμό, σφράγισε τα υδροδοτικά συστήματα των πόλεων που έπερναν νερό από τα μολυσμένα ποτάμια, και διένειμε εμφιαλωμένο νερό τόσο για τους κατοίκους, όσο και για τα ζώα της περιοχής. Σύμφωνα με τις ίδιες πηγές, κάποια σπάνια είδη πιθανόν να έχουν εξαφανιστεί από τον ποταμό, ενώ τα νεκρά ψάρια στην επιφάνειά του σχημάτισαν ένα “βελούδινο χαλί”. Για την συγκράτηση του όγκου αυτού των ψαριών, τα οποία ζυγίζουν πολλούς τόνους, σχηματίστηκαν τεχνητά φράγματα από μαούνες. Παρά το γεγονός ότι οι πόλεις αλλά και οι κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις που γειτονεύουν με τον ποταμό είναι αρκετές σε αριθμό, δεν αναφέρθηκαν θύματα ή επιπτώσεις στην υγεία κατοίκων ή ζώων. Η δραματική όμως μείωση του πληθυσμού των ψαριών στα ποτάμια που επλήγησαν, είναι βέβαιο ότι θα επηρεάσει για πολλά χρόνια τη ζωή πολλών κατοίκων, οι οποίοι για γενιές ολόκληρες είχαν ως αποκλειστική επαγγελματική απασχόληση το ψάρεμα. Οι αρχικές εκτιμήσεις μιλούσαν για απώλεια του 80% των ψαριών, των μικροοργανισμών και ολόκληρης της τροφικής αλυσίδας. Μαζί όμως έσβησαν και οι ελπίδες για τουριστική ανάπτυξη της περιοχής, καθώς θα περάσουν πολλά χρόνια μέχρις ότου η οικολογική ισορροπία αποκατασταθεί. Επιπρόσθετη και πιο μακροχρόνια απειλή τα βαριά μέταλλα που το μολυσμένο ρεύμα των ποταμών απειλεί να μεταφέρει μέχρι και τη Μαύρη Θάλασσα.

Σύμφωνα με εκπροσώπους της κυβέρνησης της Ρουμανίας, η συγκέντρωση του κυανίου στον ποταμό Somes, κοντά στο σημείο της διαρροής ξεπέρασε κατά 700 φορές τα ανώτατα επιτρεπτά όρια, ενώ κατά την είσοδο των αποβλήτων στην Ουγγαρία, η συγκέντρωση ξεπερνούσε κατά 200 φορές τα ίδια όρια. Δεκαεπτά μέρες μετά το συμβάν, το μολυσμένο ρεύμα επανήλθε μέσω του Δούναβη στη Ρουμανία, με ταχύτητα δύο χιλιομέτρων τη ώρα. Οι συγκεντρώσεις εξακολουθούσαν να ξεπερνούν κατά 33 φορές τα ανώτατα επιτρεπτά όρια. Τέλος 23 ημέρες μετά την καταστροφή στη γειτονική Βουλγαρία μετρήθηκαν σημαντικές υπερβάσεις των ορίων συγκέντρωσης κυανίου στα νερά του Δούναβη.

Aποτίμηση των επιπτώσεων

Η επιτροπή περιβάλλοντος του κοινοβουλίου της Ουγγαρίας απαίτησε από τη Ρουμανία και την Αυστραλία να πληρώσουν αποζημιώσεις για τις καταστροφές που προκλήθηκαν. Ποιά όμως μπορεί είναι η χρηματική αποτίμηση τέτοιων εκτεταμένων καταστροφών στο οικοσυστήματα, αλλά και τις παραγωγικές και κοινωνικές δομές της ανατολικής Ευρώπης; Στο ίδιο μήκος κύματος η Επίτροπος Περιβάλλοντος της Ευρωπαϊκής Ένωσης δήλωσε ότι θα ζητήσει την ενεργοποίηση της αρχής “ο ρυπαίνων πληρώνει", και ότι το συμβάν αυτό έδωσε ένα καλό μάθημα πως οι πολιτικές και νομοθετικές πρωτοβουλίες της Ε.Ε. δεν είναι αρκετές για να αποτρέψουν τέτοιου είδους καταστροφές. Πρόσθεσε ότι απαιτείται νέα αναθεώρηση της περίφημης οδηγίας “Σεβέζο" για να συμπεριληφθεί και η μεταλλευτική δραστηριότητα που μέχρι τώρα έμενε εκτός του πεδίου εφαρμογής της οδηγίας. Εξήγγειλε τέλος τη δημιουργία ειδικής ευρωπαϊκής ομάδας άμεσης επέμβασης σε περιβαλλοντικές καταστροφές. Θυμίζουμε ότι κάτι ανάλογο είχε εξαγγελθεί και πριν μια δεκαετία περίπου, όταν επίτροπος περιβάλλοντος ήταν ο έλληνας Ι. Παλαιοκρασάς, χωρίς όμως από τότε να έχει υλοποιηθεί. Εκτός από την Ε.Ε. πολλοί διεθνείς οργανισμοί και περιβαλλοντικές οργανώσεις έσπευσαν να συνδράμουν τους κατοίκους και τις κυβερνήσεις των περιοχών που επλήγησαν και να καταδικάσουν τους υπεύθυνους της καταστροφής.

Η μονάδα που προκάλεσε την καταστροφή ανήκει στην εταιρεία Aurul Gold, ιδιοκτησίας κατά 50% της εταιρείας Esmeralda που έχει έδρα το Περθ της Αυστραλίας και κατά 45% στην κυβέρνηση της Ρουμανίας. Πρόκειται για καινούργια μονάδα, η οποία παραδόθηκε στην αρχή του 1999 και σχεδιάστηκε για την κατεργασία υφιστάμενων υγρών αποβλήτων με σκοπό την ανάκτηση χρυσού και ασημιού. Η μέθοδος που χρησιμοποιούσε ήταν η κατεργασία με κυάνιο. Αξίζει να σημειωθεί ότι πρόκειται για την πρώτη μονάδα που εγκαταστάθηκε στη Ρουμανία μετά τη θέσπιση του νέου νόμου για τις μεταλλευτικές δραστηριότητες το 1998, και ότι η εγκατάστασή της είχε προκαλέσει την αντίδραση περιβαλλοντικών οργανώσεων αλλά και πολιτικών φορέων της χώρας. Η περιοχή της Ρουμανίας που πρώτη επλήγη από την καταστροφή ήταν ήδη περιβαλλοντικά υποβαθμισμένη από τη βιομηχανική δραστηριότητα των προηγούμενων δεκαετιών. Έτσι δεν παρατηρήθηκαν οι τραγικές καταστάσεις που σημειώθηκαν στην Ουγγαρία και τη Γιουγκοσλαβία.

Οι αντιδράσεις της Εταιρείας

Ίσως το γεγονός αυτό ώθησε τους υπευθύνους της εταιρείας να αποδώσουν τις εικόνες που μεταδόθηκαν σε όλο τον κόσμο στη “δημοσιογραφική κάλυψη που προσπάθησε να τεκμηριώσει συσχέτιση μεταξύ της διαρροής από τη μονάδα και τις καταστροφές που συνέβησαν εκατοντάδες χιλιόμετρα μακρύτερα σε άλλες χώρες (!)". Ο πρόεδρος της εταιρείας δήλωσε κυνικά από την Αυστραλία “Είδαμε στο CNN ψάρια να σπαρταράνε. Αν είχαν δηλητηριαστεί από κυάνιο θα πέθαιναν αμέσως". Από την πρώτη όμως μέρα της καταστροφής είχε ζητήσει από το χρηατιστήριο της χώρας του την αναστολή της διαπραγμάτευσης της μετοχής της εταιρείας για ευνόητους λόγους. Σύμφωνα με τον ίδιο, η διαρροή, την οποία οι αρχές της Ρουμανίας χαρακτήρισαν ως “σημαντικό ατύχημα", υποβαθμίζοντας αρχικά την έκταση της καταστροφής, χρειάστηκε 24 ώρες για να ελεχθεί. Ο ίδιος δήλωσε σκεπτικιστής απέναντι στους “ισχυρισμούς" περί “οικολογικής καταστροφής", πρόσθεσε όμως ότι αναμένονται πλέον αλλαγές στην άδεια λειτουργίας της μονάδας, κατόπιν εορτής φυσικά, και απέρριψε τους ισχυρισμούς σύμφωνα με τους οποίους οι διαδικασίες και οι κανονισμοί στη Ρουμανία είναι ανεπαρκείς, ισχυριζόμενος ότι είναι το ίδιο αυστηροί, ή και αυστηρότεροι, με αυτούς της Αυστραλίας!

Περιβαλλοντικές οργανώσεις της Αυστραλίας σημειώνουν ότι η καταστροφή αυτή είναι ένα ακόμα παράδειγμα των κακών πρακτικών που ακολουθούν οι αυστραλιανές εξορυκτικές εταιρείες σε τρίτες χώρες, και έρχεται να προστεθεί σε μια σειρά από παρόμοια συμβάντα στην Παπούα Νέα Γουινέα και αλλού. Ο γερουσιαστής του κόμματος των Πρασίνων, Bob Brown, δήλωσε ότι οι επιχειρήσεις της χώρας που δραστηριοποιούνται στο εξωτερικό θα πρέπει να συμμορφώνονται με τους νόμους είτε πρόκειται για την προστασία του περιβάλλοντος, είτε για άλλα ζητήματα.