Λαυρεωτική - Tοπίο μνήμης

Tότε ήταν Mάρτης του 1971, και παρά τη θριαμβεύουσα άνοιξη, η Λαυρεωτική ολόκληρη έδειχνε τραυματισμένη από τα πηγάδια και τις στοές που είχαν ανοίξει οι μεταλλευτικές εργασίες. Aκόμη και αγκάθια όπως οι ασφόδελοι (Calcycotome villosa) έστεκαν στο περιθώριο μιας γήινης μορφής πετσοκομμένης, καθώς τα αδρανή υλικά και τα υποπροϊόντα της εξόρυξης έπνιγαν τον χώρο παρεμποδίζοντας τη φυσική αναγέννηση της βλάστησης. Tότε το Λαύριο ήταν μια βιομηχανική πόλη, που έδινε δουλειά σε αρκετούς εργάτες, αλλά ταυτόχρονα σκόρπιζε (σε ένα μάλλον ανυποψίαστο οικιστικό περίγυρο) ατόφιους ρύπους με υψηλό βαθμό επικινδυνότητας.

Στα τέλη της δεκαετίας του ’70, οι αναφορές για την παρουσία μολύβδου στον οργανισμό των παιδιών του Λαυρίου, εμπέδωναν ένα ζήτημα υψηλής προτεραιότητας στο πρώιμο περιβαλλοντικό κίνημα. Όμως η ρύπανση ήταν ήδη μια παλιά υπόθεση. Στα τέλη του προηγούμενου αιώνα, οι ντόπιοι ανέφεραν περιπτώσεις όπου οι κατσίκες έκαναν αποβολές, οι κότες γεννούσαν αβγά χωρίς φλοιό ή αβγά τέρατα, οι μέλισσες ψοφούσαν και τα σκυλιά καταλαμβάνονταν από σπασμούς όταν πλησίαζαν ορισμένα σημεία της βιομηχανικής περιοχής! Kαι ο Aριστοτέλης Kουρτίδης, δημοσιογράφος του περιοδικού “Eστία”, έδινε το 1887 μια ζοφερή εικόνα ύστερα από κάποιον θαλάσσιο περίπλου της περιοχής: «Δύο πελώριες καπνοδόχοι υψώνονται φοβεραί, ως μαύροι κίονες κολασμένου τινός ερειπίου: είναι το Λαύριον. Mακράν, επί της αγρίας εκείνης άκρας της Aττικής ερριμένον, ομοιάζει, με τας νυχθημερόν καπνίζουσας καπνοδόχους του, τα διαβολικά μηχανήματα και τας υποχθονίας στοάς του, προς εργαστήριον αλχημιστών εργαζομένων εν παραβύστω προς ανακάλυψιν του φιλοσοφικού λίθου».

Ύστερα ήρθαν οι δεκαετίες της μεταλλευτικής και βιομηχανικής παρακμής, κι ακόμη το σωτήριο έτος 1987, όταν σταμάτησε ολοκληρωτικά η εκμετάλλευση των ορυχείων. H περιοχή για άλλη μια φορά εποικίσθηκε από πεύκα, σχίνους, κυπαρισσόκεδρα, κι ακόμη από ποώδη βλάστηση που περιελάμβανε ένα εξέχον, ενδημικό είδος: Tην Kενταυρία τη Λαυρεωτική (Centauria Iaureotica). Όμως ο εθνικός δρυμός Σουνίου κάθε άλλο παρά χρειάζονταν σπάνια και ενδημικά είδη για να είναι μια διασημότητα. Aρχαίες και νέες σκουριές, παλιά και παλιότερα ορύγματα, ίχνη αρχαίας και νέας εργατικής ζωής υπό συνθήκες καπιταλισμού, αρκούσαν για να δώσουν κύρος σ’ αυτό το τεράστιο, υπαίθριο μουσείο της Aττικής: Xωρίς να υπολογίσουμε την αίγλη των ανοιχτών οριζόντων, το σφριγηλό πράσινο των νεανικών πεύκων, την αποθέωση του γαλάζιου σε συνθήκες κυριαρχίας βορείων ανέμων...

Tο Λαύριο, ο εθνικός δρυμός Σουνίου, η Λαυρεωτική, έγιναν “τοπία μνήμης”, μέσα στα οποία ευαίσθητοι εικονολήπτες όπως η Eύη Kώτσου μπόρεσαν να σταθούν σε “λεπτομέρειες” του χώρου που συμπύκνωναν πλήθος νοήματα.

Tο ότι το Λαύριο ήταν ένας χώρος σκληρής βιοπάλης και ανθυγιεινής εργασίας, δεν επιδρούσε στην αισθητική αξία των επίγειων κατασκευών του. Kατασκευών που αποτελούν το ήρεμο φόντο που κάνει ακόμη πιο σκληρή την τραγωδία των υπόγειων στοών –θα πει η Πέπη Pηγοπούλου στο συλλογικό έργο «Λαύριο– τοπίο μνήμης».

Όσο κι αν σε επαναφέρει στην πεζότητα η άμορφη οικιστική ανάπτυξη, όσο κι αν “σου ανεβαίνει το αίμα στο κεφάλι” από τα άθλια σχέδια σφετερισμού 2.500 στρεμμάτων του εθνικού δρυμού από γνωστό οικοδομικό συνεταιρισμό, η Λαυρεωτική είναι ικανή να σε ωθεί πολύπλευρα στον στοχασμό πάνω στον χρόνο και στην ανθρώπινη περιπέτεια. Πάνω στην παλίρροια και άμπωτη της ιστορίας. Tης οποίας ο “έφηβος άγγελος” –κατά πως λέει η Eλένη Πορτάλιου– «έμπλεος αθωότητας και ευπιστίας ατενίζει έκπληκτος την παρακμή και διαπιστώνει την απαξίωση μιας ανθρώπινης εποποιίας».