KYANIO*

Το κυάνιο υφίσταται συνήθως υπό μορφή ενώσεων με άλλα στοχεία, όπως υδρογόνο, νάτριο, κάλιο. Το Υδροκυάνιο (ένωση κυανίου με υδρογόνο), γνωστό και ως Πρωσσικό Οξύ, είναι άχρωμο, αέριο, με αμυδρή, πικρή οσμή που μοιάζει με αμύγδαλου. Το κυανιούχο νάτριο είναι στερεό με παρόμοια οσμή. Τα υδροκυάνιο και τα άλατα κυανίου χρησιμοποιούνται στη μεταλλουργική βιομηχανία, στις επιμεταλλώσεις, στην παραγωγή χημικών ουσιών και σε ορισμένες εξορυκτικές δραστηριότητες.

Μικρές ποσότητες κυανίου δημιουργούνται φυσικά στα αμύγδαλα, τα κουκούτσια βερύκοκκου και ροδάκινου, στις ρίζες κάποιων φυτών. Αρκετά είδη φυτών περιέχουν αρκετό κυάνιο ώστε να προκαλέσουν δηλητηρίαση σε ζώα που θα καταναλώσουν σημαντικές ποσότητες από αυτά.

Κυάνιο υπάρχει σε 415 από τις 1430 πιο ρυπασμένες περιοχές των ΗΠΑ, σύμφωνα με την υπηρεσία Περιβάλλοντος (ΕΡΑ) για το 1997. 60 από τις περιοχές αυτές είναι ορυχεία.

Κυάνιο και περιβάλλον

• Το κυάνιο εισέρχεται στα οικοσυστήματα μέσω φυσικών διεργασιών και ανθρώπινων βιομηχανικών δραστηριοτήτων.
• Στην ατμόσφαιρα βρίσκεται υπό μορφή αέριου υδροκυανίου και σε μικρότερες ποσότητες μπορεί να βρεθεί ως λεπτά σωματίδια σκόνης.
• Απαιτούνται 1-3 χρόνια για να εξαφανιστεί από την ατμόσφαιρα η μισή υπάρχουσα ποσότητα υδροκυανίου.
• Το μεγαλύτερο μέρος κυανίου που βρίσκεται στα επιφανειακά νερά σχηματίζει υδροκυάνιο και εξατμίζεται.
• Το κυάνιο δεν συσσωρεύεται στους οργανισμούς.
• Σε υψηλές συγκεντρώσεις είναι τοξικό για τους μικροοργανισμούς του εδάφους και μπορεί να διαρεύσει μέσω αυτού στα υπόγεια νερά.

Τρόποι Επαφής – Έκθεσης

• Μέσω αέρα, πόσιμου νερού, επαφής με χώμα ή με φαγητό μολυσμένο με κυάνιο
• Μέσω του καπνού του τσιγάρου ή εισπνοής καυσαερίων από πυρκαγιά.
• Μέσω εισπνοής αέρα κοντά σε απόβλητα που περιέχουν κυάνιο
• Μέσω τροφών που περιέχουν κυάνιο από τη φύση τους (αμύγδαλα, ρίζες cassava, lima beans)
• Λόγω εργασίας σε βιομηχανία που χρησιμοποιεί ή παράγει κυάνιο.

Επιδράσεις στην Υγεία

• Υψηλές συγκεντρώσεις κυανίου, ακόμα και για περιορισμένη διάρκεια έκθεσης, βλάπτουν τον εγκέφαλο και την καρδιά, και μπορούν να προκαλέσουν κώμα ή και το θάνατο.
• Έκθεση σε χαμηλότερα επίπεδα συγκέντρωσης μπορεί να προκαλέσει δυσκολίες στην αναπνοή, πόνους στην καρδιά, εμετούς, αλλοιώσεις στο αίμα, πονοκεφάλους και πρήξιμο του θυροειδούς αδένα.
• Τροφή που περιέχει μεγάλες ποσότητες κυανίου προκαλεί δυσκολίες στην αναπνοή, σπασμούς, λιποθυμία, ακόμη και θάνατο.
• Άνθρωποι με υψηλή συγκέντρωση κυανίου στο αίμα παρουσιάζουν ατροφία στα δάκτυλα των άκρων, δυσκολίες στο περπάτημα, στην όραση, στην ακοή, διαταραχή της λειτουργίας του θυροειδούς αδένα.
• Επαφή με το δέρμα προκαλεί ερεθισμό και πόνους.
• Το κυάνιο δεν χαρακτηρίζεται ως καρκινογόνο.
• Δεν έχει ακόμα διαπιστωθεί αν προκαλεί γενετικές ανωμαλίες στον άνθρωπο. Αντίθετα, γενετικές ανωμαλίες παρουσιάστηκαν σε ποντίκια που τρέφονταν με ρίζες cassava. Επιδράσεις στο αναπαραγωγικό σύστημα παρατηρήθηκαν επίσης σε ποντίκια που έπιναν νερό το οποία περιείχε θειΐκό κυάνιο.

Εξετάσεις αίματος και ούρων μπορούν να μετρήσουν συγκέντρωση κυανίου, όχι όμως όταν πρόκειται για μικρές ποσότητες. Η συγκέντρωση στους ιστούς μπορεί επίσης να μετρηθεί, αν υπάρχει υποψία δηλητηρίασης με κυάνιο. Η μέτρηση όμως πρέπει να γίνει σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα λόγω του ότι το σώμα καθαρίζεται γρήγορα από το κυάνιο. Αναπνοή που μυρίζει αμύγδαλο είναι ένδειξη πιθανής έκθεσης σε κυάνιο.

Επιτρεπόμενα Όρια Κυανίου

Tο μέγιστο επιτρεπτό όριο κυανίου στο πόσιμο νερό είναι, σύμφωνα με την ΕΡΑ, 0,2 μικρογραμμάρια ανά λίτρο (mgr/lt). Κάθε διαρροή κυανίου πάνω από 450 γραμμάρια πρέπει να αναφέρεται στις αρμόδιες αρχές, σύμφωνα με την αμερικανική νομοθεσία. Αξίξει να σημειωθεί ότι πριν λίγα μόλις χρόνια το όριο αυτό ήταν δεκαπλάσιο!

Το επιτρεπόμενο μέσο όριο έκθεσης στην εργασία είναι, σύμφωνα με την Αμερικανική Υπηρεσία Υγιεινής και Ασφάλειας στην Εργασία, 0,5 μικρογραμμάρια ανά κυβικό μέτρο (mgr/m3) (1995). Το αντίστοιχο όριο για την Ελλάδα που θεσπίστηκε με το Προεδρικό Διάταγμα 307 του 1987 είναι 11 mgr/m³.

Αβεβαιότητες γύρω από το κυάνιο

Τα παραπάνω στοιχεία αποτελούν τα επίσημα και θεσμοθετημένα όρια και δεδομένα σχετικά με το κυάνιο. Σύμφωνα όμως με στοιχεία του Κέντρου Μεταλλευτικής Πολιτικής¹ των ΗΠΑ, υπάρχουν αρκετές ακόμα σκοτεινές πλευρές σχετικά με τη φυσικοχημική και τοξικολογική συμπεριφορά των ενώσεων και παραγώγων του κυανίου στο περιβάλλον. Σύμφωνα με τα στοιχεία αυτό, το κυάνιο στα επιφανειακά νερά δεν διασπάται όλο προς ακίνδυνες ενώσεις, αλλά δίνει επίσης, σε πολύ μικρότερες ποσότητες, πολλές άλλες χημικές ενώσεις. Οι ενώσεις αυτές μπορεί να είναι λιγότερο τοξικές από το ίδιο το κυάνιο, έχουν όμως το χαρακτηριστικό ότι δεν καταστρέφονται το ίδιο εύκολα, αντίθετα μπορούν να παραμείνουν πολύ περισσότερο χρόνο στο περιβάλλον και να προκαλέσουν τοξικές επιδράσεις στα ψάρια και άλλους οργανισμούς των υδάτινων οικοσυστημάτων. Σύμφωνα με κάποια στοχεία, κάποιες από τις παραπάνω ενώσεις έχουν συσσωρευτική δράση στους οργανισμούς αυτούς, σε αντίθεση με το κυάνιο.

Πρόκειται κυρίως για μεταλλικά σύμπλοκα του κυανίου, οργανικές ενώσεις του κυανίου, καθώς και μια σειρά άλλων ενώσεων ή ριζών (χλωροκυάνιο, ClCN, χλωραμίνη, NH₂CL, θειοκυανιούχο ρίζα, SCN- , NCO-). Η πλήρης φυσικοχημική και τοξικολογική συμπεριφορά, αλλά και η συνέργεια της δράσης των ενώσεων αυτών με άλλες τοξικές ουσίες δεν είναι ακόμα πλήρως γνωστές. Σα συνέπεια, οι αρμόδιες υπηρεσίες δεν έχουν ακόμα προβλέψει όρια συγκεντρώσεων, αλλά ούτε και προβλέπουν τη μέτρησή τους κατά την παρακολούθηση των συγκεντρώσεων κυανίου. Έτσι οι τυχόν συνέπειες που μπορεί να έχουν αγνοούνται πλήρως. Συνεπώς για να υπάρχει ολοκληρωμένη εικόνα των επιπτώσεων του κυανίου στο περιβάλλον, θα πρέπει να συνυπολογίζονται και οι επιπτώσεις όλων αυτών των επιπρόσθετων παραγόντων, κάτι το οποίο δεν γίνεται σήμερα.

Πηγές:

- Υπηρεσία Τοξικών Ουσιών και Καταγραφής Ασθενειών, Υπουργείο Υγείας & Κοινωνικών Υπηρεσιών, ΗΠΑ.
- Π.Δ. 307/87

[1] Το Κέντρο Μεταλλευτικής Πολιτικής είναι μια περιβαλλοντική οργάνωση των ΗΠΑ, η οποία ασχολείται με την προστασία του περιβάλλοντος από τις επιπτώσεις της εξορυκτικής μεταλλευτικής δραστηριότητας.